حمله اخیر اسرائیل به خاک قطر، که از سوی ایالات متحده آمریکا بهعنوان یک متحد راهبردی غیرناتویی (MNNA) شناخته میشود، بهمثابه عبور آشکار تلآویو از خطوط قرمز منطقهای تلقی میشود. این حمله نهتنها نقض حاکمیت ملی یک کشور مستقل در خلیج فارس بود، بلکه هشدار جدی به دیگر کشورهای منطقه، از جمله مصر، ترکیه و حتی امارات متحده عربی است که روابط دیپلماتیک یا امنیتی با تلآویو دارند اما از حمایت نظامی مؤثر آمریکا نیز بهرهمند هستند.
سؤال محوری؛ چرا قطر؟
اسرائیل مدعی است که هدف حمله، رهبران گروه حماس بودهاند که در خاک قطر اقامت دارند. نکته قابلتأمل اینجاست که حضور این رهبران در دوحه، پیشتر با هماهنگی و درخواست تلآویو و واشنگتن برای تسهیل مذاکرات غیرمستقیم انجام شده بود. با این حال، اسرائیل تصمیم گرفت به جای تداوم مسیر دیپلماتیک، دست به عملیات نظامی بزند.
مهمترین هدف این حمله، ارسال یک پیام منطقهای بود؛ هیچ کشوری،حتی متحدان آمریکا، اگر از دید تلآویو، حامی "گروههای تروریستی" باشد از اقدامات نظامی اسرائیل در امان نیست. نخستوزیر رژیم صهیونیستی، بنیامین نتانیاهو، یک روز پس از حمله، آشکارا خطاب به کشورهای میزبان اعضای حماس گفت: «یا آنها را اخراج کنید، یا محاکمه؛ در غیر این صورت، ما خود وارد عمل خواهیم شد.»
پیامدهای امنیتی و دیپلماتیک برای خلیج فارس
این اقدام از چند منظر دارای اهمیت راهبردی است. نخست اینکه نشان داد جایگاه حقوقی و دیپلماتیک کشورها،حتی عنوان "متحد راهبردی آمریکا"،نمیتواند مانع از اقدامات نظامی یکجانبه اسرائیل شود. دوم، حاکی از آن است که استراتژی جدید اسرائیل بر پایه انکار هرگونه "امنیت پناهگاه" برای گروههای مقاومت بنا شده و حاضر است برای تحقق این هدف، معادلات سنتی منطقه را به هم بزند.
حمله به قطر در شرایطی صورت گرفت که مذاکرات غیرمستقیم میان حماس و اسرائیل درباره آتشبس در جریان بود. گفته میشود یکی از اهداف تلآویو، تضعیف نقش قطر بهعنوان میانجی و حتی ترور مذاکرهکننده ارشد حماس، «خلیل الحیه»، بوده است. به تعبیری دیگر، این اقدام نهفقط یک حمله نظامی، بلکه اقدامی هدفمند برای مختلکردن روند دیپلماتیک بود تا نتانیاهو فرصت بیشتری برای تحقق هدف دیرینه خود یعنی "اشغال کامل غزه و انحلال مقاومت" بیابد.
پشت پرده تغییر دکترین امنیتی اسرائیل
تحلیلگران بر این باورند که اقدام اسرائیل علیه قطر، نشاندهنده تغییر بنیادین در دکترین امنیت ملی این رژیم است. بر اساس یادداشت منتشرشده در نشریه فارن افیرز توسط مشاوران امنیتی سابق نتانیاهو، اسرائیل دیگر خود را مقید به خطوط قرمز جغرافیایی یا سیاسی نمیداند. تلآویو معتقد است که در نبرد با دشمنان منطقهای خود، دیگر نیازی به اقدام مخفیانه ندارد و بهطور علنی عملیاتهای برونمرزی انجام خواهد داد.
نکته قابلتوجه اینکه تلآویو در کنار هدف نظامی، بهدنبال ضربهزدن به رسانههای حامی مقاومت نیز بوده است. شبکه الجزیره، متعلق به قطر، طی جنگ غزه، نقش مهمی در جهانیکردن روایت فلسطینی ایفا کرده بود. از این رو، حمله به قطر را میتوان هشداری به رسانههایی دانست که از نظر اسرائیل، "تسهیلگر تروریسم" محسوب میشوند.
پیامدهای داخلی و بازتاب افکار عمومی اسرائیل
در سطح داخلی، این حمله یک امتیاز بزرگ برای نتانیاهو بود. وی تحت فشار شدید جناح راست افراطی ائتلاف حاکم قرار داشت که مخالف هرگونه مصالحه با حماس هستند. حمله به قطر، عملاً فضای سیاسی را از مذاکره به سمت شعار "پیروزی کامل" تغییر داد. نظرسنجی روزنامه «معاریو» نشان میدهد که ۷۵ درصد افکار عمومی اسرائیل از این حمله حمایت کردهاند که موید موفقیت این اقدام از منظر داخلی نیز هست.
واکنش آمریکا و سردرگمی استراتژیک متحدانش
واشنگتن بلافاصله از این حمله اعلام برائت کرد. گفته میشود دونالد ترامپ، رئیسجمهور وقت آمریکا، از اقدام اسرائیل بهشدت ناخشنود بود و در دیدار با نخستوزیر قطر وعده داده است که چنین حادثهای تکرار نخواهد شد. با این حال، تردیدهای جدی در میان کشورهای منطقه درباره توان واقعی آمریکا برای مهار متحد منطقهایاش بهوجود آمده است. اگر آمریکا نتواند از متحد خود در برابر حمله اسرائیل محافظت کند، نقش پایگاههایی چون «العدید» در قطر زیر سؤال میرود.
بازتاب منطقهای؛ ترکیه و مصر در حالت آمادهباش
ترکیه و مصر از جمله کشورهایی هستند که پس از حمله به قطر، اقدامات احتیاطی امنیتی افزایش دادهاند. در ترکیه، نگرانی از احتمال حمله مشابه به رهبران حماس مستقر در این کشور بهشدت بالا رفته و مقامات رسمی نسبت به خطر "گسترش بیپروای حملات اسرائیل" هشدار دادهاند.
در مصر نیز گزارشهایی مبنی بر ناکامگذاشتن طرح ترور رهبران حماس منتشر شده است. گفته میشود قاهره تا اطلاع ثانوی سطح همکاری امنیتی خود با تلآویو را کاهش داده و هشدارهای جدی به واشنگتن مخابره کرده است.
نشست دوحه؛ واقعیت یا نمایش؟
در نشست اضطراری وزیران خارجه کشورهای عرب و اسلامی در دوحه، این حمله قویاً محکوم شد. با این حال، هیچ اقدام عملی برای مقابله با تجاوز اسرائیل اتخاذ نشد. در بیانیه نهایی، بیشتر بر ارسال پیام به سازمان ملل و جامعه بینالملل تاکید شد؛ رویکردی که سابقه آن در مهار تلآویو موفق نبوده است.
معادله جدید قدرت در خلیج فارس
حمله اسرائیل به خاک قطر، زنگ خطری برای همه کشورهای خلیج فارس بود. واقعیت تازه آن است که دیگر "پناهبردن به آمریکا" نمیتواند امنیت کشورها را تضمین کند. اسرائیل با عبور از خطوط قرمز سنتی، در حال بازتعریف موازنه قدرت در منطقه است. این روند، در صورت نبود واکنش مؤثر منطقهای، میتواند به گسترش دامنه تنش و تضعیف موقعیت سیاسی کشورهای عربی منجر شود.
نظر شما