بر اساس آمار اعلامشده از سوی یونیسف و سازمان جهانی بهداشت ۵۷ درصد جمعیت ایران ازجمله ۱۴/۵ میلیون کودک دچار سوءتغذیه هستند. گرچه بهتازگی مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در واکنش به این گزارش گفته است، گزارشهای مربوط به ایران خلاف واقع منتشرشده و اعداد و ارقامی که گزارششده، صحیح نیست.
به گفته احمد اسماعیلزاده آمار سوءتغذیه در کودکان توسط دفتر بهبود تغذیه معمولاً جمعآوری و ارائه میشود. اشکالی که اخیراً پیشآمده و آمارهای متناقضی در رسانهها منتشر میشود، به این دلیل است که یک گزارشی توسط یونیسف و سازمان جهانی بهداشت منتشرشده که روند شیوع سوءتغذیه در دنیا و در کودکان را گزارش کرده و اعداد و ارقامی که در مورد ایران گزارششده است، صحیح نیست.
بااینحال، بر اساس آخرین گزارش اعلامشده -دی ۱۳۹۸- از سوی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان شاخصهای سوءتغذیه در سیستانوبلوچستان دو برابر استانهای کشور است و دسترسی به غذای سالم موردنیاز در استان برای همگان بهویژه مادران باردار و کودکان امکانپذیر نیست.
در این گزارش آمده است؛ بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کودکان زیر پنج سال در سیستانوبلوچستان – جوانترین استان کشور- مبتلابه سوءتغذیه هستند، یعنی حدود ۱۵۰ هزار نفر با فقر شدید و کمبود تغذیه مواجهاند و وعده غذایی کامل ندارند- وعدۀ غذایی آنان در حد نان و چای است و قطعاً از میوه و سبزی محرومند، ضمن آنکه گوشت و حبوبات هم سالی یکی دو بار توسط خیریهها به آنان میرسد- و به عارضههای لاغری، کموزنی و کوتاهقدی دچار شدهاند و ازنظر امنیت غذایی در مرز هشدار قرار دارند.
همچنین میزان شیوع کمخونی در همه گروههای سنی در سیستانوبلوچستان دو برابر شاخصهای کشوری است. بهطوریکه شاخص نرخ کمخونی در کشور به میزان ۲۰/۷ هست. درحالیکه این شاخص در سیستان و بلوچستان دو برابر میانگین کشوری یعنی ۴۱/۷ گزارششده است.
بیشتر کودکان ۲تا۵ ساله در استانهای سیستانوبلوچستان، جنوب کرمان، هرمزگان، خراسان جنوبی و خوزستان دچار سوءتغذیه هستند لذا کودکان و مادران باردار در این استان ها به برنامه های حمایت غذایی ویژه نیاز دارند
شاخص بالای ناامنی غذایی
بر اساس این گزارش سیستانوبلوچستان یکی از استانهای دارای شاخص بالای ناامنی غذایی در کشور است که دراینبین افراد خانوار بهویژه مادران باردار به دلیل نیازهای تغذیهای ویژه، بیشتر در معرض خطر سوءتغذیه هستند؛ زیرا تغذیه دوران بارداری علاوه بر تأمین نیازهای تغذیهای مادر، رشد جنین را نیز فراهم کند؛ بنابراین سوءتغذیه مادران طی دوران بارداری و شیردهی عوارضی برای سلامت مادر و جنین به همراه دارد که این عوارض نهتنها بر سلامت مادر طی دوران بارداری و حین زایمان تأثیرگذار است؛ بلکه افزون بر عوارضی که بر رشد جنین میگذارد، پس از تولد نوزاد نیز در مراحل مختلف رشد او یعنی از کودکی تا نوجوانی و حتی جوانی تأثیرگذار است.
شیوع تولد نوزادان کموزن یکی از شاخصهای مهم بهداشتی است. نوزادانی که با وزن کمتر از ۲ هزار و ۵۰۰ گرم متولد میشوند بیشتر در معرض ابتلا به سوءتغذیه و بیماریهای مختلف ازجمله اسهال بوده و خطر مرگومیر در آنان بیشتر از نوزادانی است که با وزن طبیعی متولد شدهاند و سوءتغذیه مادر در بدو بارداری، مهمترین عامل تولد نوزاد کموزن در کشورهای درحالتوسعه گزارش شده است.
گرچه طرح یسنا یکی از برنامههایی است که با تصویب قانون جوانی جمعیت با هدف ارتقای سطح سلامت تغذیهای کودکان و بانوان باردار و شیرده دچار سوءتغذیه بیبضاعت بهمنظور پیشگیری از تولد نوزادان کموزن در حال اجرا است، اما به گفته برخی از خانوادهها این طرح پاسخگوی نیاز افراد تحت پوشش نبوده و تاثیر چندانی در کاهش سوء تغذیه کودکان، بانوان باردار و مادران شیرده در مناطق محروم کشور نداشته است.
فقر غذایی کودکان ۲ تا ۵ سال
یک عضو هیئتمدیره انجمن پزشکان کودکان ایران در خصوص آمار کودکان مبتلابه سوءتغذیه در ایران به ما میگوید: این آمار باید از سوی دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت اعلام شود و ما باید به آماری که از این وزارتخانه اعلام میشود، اعتماد کنیم.
علی فرجی می گوید: در بسیاری از اردوهای جهادی که برای درمان کودکان به مناطق محروم ازجمله سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان، هرمزگان و خوزستان سفرکرده بیشتر کودکان دو تا پنجساله به دلیل تغذیه ناسالم و فقر غذایی دچار سوءتغذیه بودهاند بهطوریکه بسیاری از خانوادههای این مناطق توان تهیه مواد پروتئینی را ندارند و کودکان دوساله خود را با برنج خالی و تنقلات ناسالم همچون پفک تغذیه میکنند و بهندرت میتوانند در طول ماه یک یا حداکثر دو بار پروتئین مصرف نمایند. درحالیکه یکی از نیازهای اساسی کودکانی که در سن رشد قرار دارند مصرف روزانه پروتئین و مواد غذایی سالم است؛ بنابراین حمایت تغذیهای دولت و نهادهای حمایتی از مادران باردار و مادران شیرده مبتلابه سوءتغذیه در مناطق محروم و استانهای کم برخوردار نهتنها یک ضرورت اساسی بلکه یکفوریت جدی است که باید موردتوجه دولتمردان قرار گیرد.
اهمیت تغذیه مادران
این پزشک جهادی در خصوص اهمیت تغذیه مادران اظهار میدارد: اهمیت تغذیه مادران نهتنها طی دوران بارداری بلکه قبل از آن یعنی طی دوران نوجوانی و جوانی نیز حائز اهمیت است.
فرجی ادامه میدهد: درواقع سلامت دختران امروز که مادران آینده محسوب میشوند باید از دوران دبستان موردتوجه قرار گیرد. زیرا لازم است مواد مغذی در تغذیه دختران تأمین شود تا از سلامت جسمی برخوردار باشند.
به گفته این متخصص کودکان، مادرانی که طی دوران بارداری دچار سوءتغذیه هستند و به مقدار کافی پروتئین، کلسیم و مواد مغذیای که برای ساخت و ترمیم بافتها و تنظیم فرایندهای بدن به کار میروند را دریافت نمیکنند، بدن آنها از ذخیره خود برای رشد و نمو جنین استفاده میکند به همین دلیل بدن مادر با کمبود شدید مواد مذکور مواجه میشود و افزون بر خطراتی که طی دوران بارداری سلامت مادر را تهدید میکند، هنگام زایمان نیز سلامت او را به مخاطره میاندازد که در برخی مواقع منجر به مرگ مادر میشود.
فرجی اضافه میکند:سوءتغذیه مادران طی دوران بارداری نهتنها موجب کمخونی مادر طی دوران بارداری، افزایش خطر مسمومیت بارداری میشود که در صورت عدم کنترل و درمان اورژانسی منجر به مرگ مادر و جنین خواهد شد؛ بلکه مخاطراتی همچون وزنگیری ناکافی جنین، کموزنی نوزاد در زمان تولد و افزایش احتمال مرگ جنـین را به همراه دارد.
تأثیر سوءتغذیه بر جنین
این عضو هیئتمدیره انجمن پزشکان کودکان ایران در پاسخ به این پرسش که سوءتغذیه مادران طی دوران بارداری چه تأثیری بر سلامت جنین میگذارد، میگوید: سیستم عصبی یکی از مهمترین دستگاههای بدن است که طی دوره جنینی رشد میکند و باتوجه به اینکه تفاوت سیستم عصبی با دیگر سیستمهای بدن این هست که بخش قابلتوجهی از تکامل آن طی دوران جنینی اتفاق میافتد - حتی رشد و تکامل سیستم عصبی در دوران شیرخوارگی در مقایسه با دوران جنینی بسیار ناچیز است-، بنابراین وقتی بارداری مادر، بارداری پرخطری باشد و مادر تغذیه مناسبی نداشته باشد، سیستم عصبی جنین یکی از مواردی است که تحت تأثیر قرار میگیرد و تأثیر مستقیمی بر هوش ارثی یا «IQ» نوزاد خواهد داشت.
دکتر فرجی تولد نوزادان نارس را یکی دیگر از عوارض سوءتغذیه مادران قبل و طی دوران بارداری عنوان میکند و میافزاید: زایمان زودرس افزون بر مخاطراتی که برای مادر به همراه دارد موجب تحمیل هزینههای بسیار زیادی بر نظام سلامت کشور دارد. زیرا وقتی نوزاد نارسی متولد میشود باید در بخش ویژه مراقبت از نوزادان «اِن. آی. سی. یو» و با استفاده از امکانات بیمارستانی پیشرفته از او مراقبت شود و اینکه آیا بیمارستانهای ما بهویژه در مناطق محروم و استانهای سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، هرمزگان و خوزستان که بیشترین آمار سوءتغذیه رادارند وجود دارد یا خیر بهعنوان پرسشی اساسی مطرح میشود.
اهمیت تغذیه کودک در مراحل مختلف رشد
این متخصص کودکان در خصوص تأثیر سوءتغذیه مادران طی دوران شیردهی بر سلامت کودک در مراحل مختلف رشد میگوید: تغذیه کودک با شیر مادر در سلامت و رشد و نمو کودک بسیار تأثیرگذار است و تفاوت معناداری با تغذیه کودک با شیر مصنوعی یا شیر خشک دارد، بهاینترتیب کودکانی که از شیر مادر تغذیه میکنند، در مراحل رشد و تکامل خود از سلامت بیشتری برخوردارند و در مقایسه با کودکانی که از شیر خشک تغذیه میکنند سیستم دفاعی قویتری دارند و کمتر به بیماریهای مزمن مبتلا میشوند؛ بنابراین مادر افزون بر دوران بارداری، طی دوران شیردهی نیز باید به لحاظ تغذیه و شرایط روحی - روانی در وضعیت خوبی قرار داشته باشد. اما وقتی مادر بارداری طی این دوران دچار سوءتغذیه باشد بیتردید به لحاظ روحی و روانی نیز از شرایط مطلوبی برخوردار نیست طی این دوران در اضطراب و افسردگی به سر میبرد که نهتنها رشد جسمی بلکه رشد روانی جنین و نوزاد را به مخاطره میاندازد که این عامل میتواند در آینده احتمال ابتلا کودک به بیماریهای جسمی را افزایش دهد و پیشزمینهای برای، افت تحصیلی او شود.
دکتر فرجی میافزاید: به تغذیه کودک در مراحل مختلف رشد بهویژه آغاز تغذیه - پس از دوران شیردهی- نیز باید توجه داشته باشیم. زیرا هنگامیکه تغذیه کمکی برای کودک شروع میشود، کودک نیازمند پروتئین کافی، مصرف غذاهای غنیشده از ویتامین D، کلسیم میکرو اِلمانها و دیگر ویتامینهاست. بر اساس شیوهنامههای سازمان جهانی بهداشت به همه کشورها، اعلام شده و در کشورهای توسعهیافته افزون بر اینکه انواع مواد غذایی غنیشده است، بهطور طبیعی از مادران باردار تا پایان دوران شیردهی حمایت ویژه میشود و سیاستگذاران بر این باورند که سرمایهگذاری برای سلامت مادران و کودکان، اعلاوه بر اینکه نوعی سرمایهگذاری برای نیروی انسانی آینده کشور محسوب میشود، از تحمیل بسیاری از هزینهها بهنظام سلامت کشورشان نیز پیشگیری میکند.
کلام آخر
باتوجه به شاخصهای سوءتغذیه و کمخونی مادران باردار در استانهای سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان، هرمزگان و خوزستان برنامه حمایت غذایی ویژه مادران باردار نیازمند در مناطق روستایی امری ضروری است و باوجودآنکه دولت بهمنظور ارتقای امنیت غذایی و بهبود کیفیت زندگی اقشار آسیبپذیر افزون بر طرح ملی کالابرگ الکترونیکی برای دهکهای اول تا هفتم، یارانه تغذیهای ویژه کودکان زیر پنج سال دارای سوءتغذیه را در قالب طرح یسنا را به تصویب رسانده است، اما این یارانه که مقرر گردیده هرماه بهحساب سرپرستان خانواده واریز شود، متأسفانه با تأخیر و نامنظم اجرا میگردد و مؤثر نیست.
یکی از کارشناسان دانشگاه علوم پزشکی سیستانوبلوچستان نیز در این خصوص میگوید: اگر به آمار سوءتغذیه سال ۱۳۷۸ نگاه کنید، متوجه خواهید شد، شدت فقر و سوءتغذیه از آن سال تاکنون در این استان سه برابر شده است.
نظر شما