در مسیر دیپلماسی منطقی منطقهمحور دولت چهاردهم، مسعود پزشکیان راهی قزاقستان و ترکمنستان شد. حضور رئیسجمهور در دو پایتخت مذکور در فضایی است که این روزها شاهد طیفی از روندهای دیپلماتیک هستیم که از بالا گرفتن ضریب اهمیت شرق و بهویژه پهنه آسیای مرکزی - جنوبی، بهعلاوه قفقاز به عنوان بخشی از میراث و حوزه نفوذ فرهنگ دیرینه ایران بزرگ، در سپهر سیاسی جمهوری اسلامی حکایت دارد. بهطور نمونه پزشکیان اواخر شهریور، ارمنستان و بلاروس را به عنوان مقصد سفرهای خارجی خود انتخاب کرد. در ادامه، لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی هفتم آذر به پاکستان و عراقچی، وزیر خارجه چهارشنبه گذشته به جمهوری آذربایجان رفت. غریبآبادی، معاون حقوقی و بینالملل وزارت خارجه نیز در سفرهای جداگانه راهی افغانستان و روسیه شد و تختروانچی، معاون سیاسی وزارت خارجه به تاجیکستان سفر داشت.
از مجموع ۱۹ سفر خارجی رئیسجمهور از ابتدای استقرار دولت، ۱۳ سفر به چین، آسیای مرکزی و جنوبی و قفقاز انجام گرفته است؛ رخدادی که از تغییر مثبت پارادایم حاکم بر سیاست خارجی و توجه به حوزه اصلی نفوذ ایران فرهنگی -بهویژه در آسیای مرکزی - حکایت دارد.
حضور اخیر رئیسجمهور در قزاقستان و ترکمنستان اما از چهار منظر قابل تحلیل است. نخست، دیپلماسی اقتصادی است. جمهوری اسلامی با درسگیری از دوره طولانی خصومتورزی آمریکا و اروپا، با هدف خنثیسازی تحریم و فشار دشمن، توسعه مبادلات با همسایگان و طرفهای منطقه را هدفگذاری کرده است. یکی از محورهای اصلی سفر چهار ماه پیش پزشکیان به ارمنستان و بلاروس توسعه مبادلات تجاری تعریف شده و امضای ۲۳ سند همکاری دستاورد آن بود. لاریجانی نیز پس از سفر به اسلامآباد از هدفگذاری برای توسعه تجارت دو پایتخت تا ۱۰میلیارد دلار خبر داد. قطعاً یکی از محورهای مطرح درباره سفر اخیر رئیسجمهور هم مباحث اقتصادی است و امضای ۱۴ سند و تفاهمنامه همکاری دوجانبه با آستانه گواه این مدعاست. در این زمینه پزشکیان در دیدار با قاسم ژومارت توکایف، همتای قزاق با اشاره به رشد ۴۰ درصدی تجارت طرفین تأکید کرد نقشه راه روابط برای ارتقای سطح تجارت تا سقف ۳میلیارد دلار تهیه شده و آماده اجراست.
دلیل دیگر اهمیت این رویداد دیپلماتیک به مناسبات ژئوپلیتیک میان قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای و تلاش کشورمان برای جانمایی بهتر در این عرصه بازمیگردد. این روزها رقابت سختی برای بازیگری در مسیر دالانهای ارتباطی جهان در جریان است. ترکیه بهویژه تلاش داشته در حوزههای مختلف ابتکار عمل را به دست گرفته و بعضاً منافع تهران را تحت تأثیر قرار دهد که قفقاز جنوبی جزو این موارد است و لذا سفر پزشکیان برای بازتعریف منافع جمهوری اسلامی در حوزه مهم آسیای میانه برجسته است. این موضوعی است که بر زبان رئیسجمهور هم جاری شده و با اشاره به اشتراکات عمیق فرهنگی ملتهای مذکور در مسیر تاریخی جاده ابریشم، ایران بهصرفهترین و کارآمدترین مسیر ترانزیتی برای قزاقستان و ترکمنستان توصیف میشود. واقعیت این است ایران با موقعیت ممتاز خود میتواند به عنوان چهارراه ارتباطی در شبکه ترانزیتی منطقه نقشآفرین باشد. تکمیل راهگذرهای شرقی–غربی و شمالی–جنوبی، با خارج کردن کشورهای آسیای میانه از بنبست، این دولتهای محصور در خشکی را از یک سو به آبهای آزاد جنوبی و از سوی دیگر از مسیر عراق، به طرفهای عربی و شمال آفریقا پیوندزده و یک خط مواصلاتی مهم، حیاتی و آیندهساز ایجاد میکند و این راهبردی است که باید به جد از سوی دولتهای ذینفع دنبال شود.
سفر پزشکیان به قزاقستان و ترکمنستان در مقطع اخیر از یک منظر خاص هم مدنظر است و آن مقابله با نقش مخرب و دسیسههای صهیونیستهاست. تلآویو با هدف زیر فشار قرار دادن کشورمان، اقدامات دیپلماتیک روشنی در آسیای مرکزی در پیش گرفته که از چشم تصمیمسازان ما به دور نیست. بهتازگی هم دیدارهای دیپلماتیکی میان مقامات رژیم با مسئولان ترکمنستان و تاجیکستان خبرساز شد. اوج فعالیت صهیونیستها در منطقه، اعلام خبر پیوستن قزاقستان به توافق ابراهیم و اعلام عادیسازی روابط با رژیم صهیونیستی توسط دونالد ترامپ بود. در شرایطی که رژیم نقش مخرب خود در آسیای میانه را به درجه بالاتری ارتقا داده، طبیعی است تهران اقدامات مقابلهای لازم را تدارک ببیند؛ تصمیماتی که در سفر پزشکیان به طرفهای مقابل منتقل شده است.
در نهایت مهمترین دلیل اهمیت سفر پزشکیان به آستانه و عشقآباد را باید در بعد فرهنگی دید. امروز بسیاری بر کمکاری حاکم شده بر دستگاه دیپلماسی و کمتوجهی به پهنه فرهنگی تاریخی ایرانیان که آسیای میانه جزء لاینفک آن است خرده میگیرند. در حالی که پس از انقلاب سیاست خارجی ما در رابطه با غرب، شرق (بهویژه روسیه و چین) و بخشی از جهان عرب خلاصه شده، بیتوجهی به دیگر حوزهها مانند آمریکای لاتین، آفریقا و بهویژه حوزه تمدنی شرقی ایران آزاردهنده بوده و نمیتوان از آن غافل ماند. همین بیتفاوتی ماست که زمینهساز ترکتازی آنکارا شده تا آنجا که در ادامه تاریخسازی جعلی به خود جسارت داده و آسیای میانه را ترکستان سند بزند! آسیای مرکزی ایرانستان است. قرابتهای فرهنگی مردمان آسیای میانه با ایرانیان بینظیر است و با تیزهوشی و درست عمل کردن میتوان از این ظرفیت بزرگ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی برای ایجاد منافع مشترک بهره برد؛ کافی است ما یک قدم به سوی آنها برویم آن وقت خواهیم دید آنها ۱۰۰ قدم به ما نزدیک میشوند.
خبرنگار: هدایت جاوید
نظر شما