در دنیایی که با لمس یک دکمه با صدها نفر در ارتباطیم و فهرست دوستان مجازیمان طولانیتر از همیشه است، چرا گاهی عمیقترین احساس ما، تنهایی است؟ گویی در هیاهوی لایکها و پیامهای کوتاه، گرمای یک دیدار چهره به چهره و آرامش یک گفتوگوی بیواسطه را گم کردهایم.
شاید پاسخ این پرسش مدرن را باید در کلامی گهربار و نسخهای شفابخش از قرنها پیش جستوجو کرد. راهکاری ساده و قدرتمند که امام مهربانیها، حضرت علی بن موسیالرضا(ع) برایمان به یادگار گذاشتهاند. ایشان در سخنی کوتاه و پرمغز میفرمایند: «تَزاوَرُوا تَحابُّوا وَ تَصافَحُوا وَ لاتَحاشَمُو» به دیدن یکدیگر بروید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.
برای بررسی ابعاد این حدیث گرانبها و یافتن راهکارهای عملی آن در زندگی امروز، به گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین دکتر محمد سلطانیه، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم اسلامی رضوی نشستهایم.
«تَزاوَرُوا»؛ راهکار رضوی برای دنیای مجازی
با گسترش ارتباطات مجازی چگونه میتوانیم توصیه امام رضا(ع) به «تَزاوَرُوا» (دیدار حضوری) را در زندگی امروز اجرا کنیم؟
دکتر سلطانیه در تشریح این موضوع با اشاره به غلبه ارتباطات مجازی در جامعه مدرن، اینگونه توضیح میدهد: در این راستا، چندین نکته قابل توجه وجود دارد. ابتدا تغییر در ساختار اجتماعی است. ارتباطات مجازی میتواند منجر به تغییر در ساختارهای اجتماعی و الگوهای تعامل شود. این نوع ارتباطات به افراد این امکان را میدهد که با تعداد بیشتری از افراد در فواصل جغرافیایی مختلف ارتباط برقرار کنند، اما در عین حال، ممکن است کیفیت این روابط کاهش یابد. جامعهشناسان بر این باورند روابط عمیق و معنادار معمولاً از تعاملات حضوری نشأت میگیرند که در آنها احساسات و نشانههای غیرکلامی بهوضوح قابل مشاهدهاند.
وی با برشمردن چالشهای روابط مجازی، میافزاید: در عین حال، روابط مجازی ممکن است به سطوحی از انزوا و عدم ارتباط واقعی منجر شود. این وضعیت میتواند سبب کاهش احساس تعلق و حمایت اجتماعی شود. جامعهشناسان بر این نکته تأکید دارند که احساس تعلق به گروههای اجتماعی و روابط نزدیک از عوامل کلیدی در سلامت روانی و اجتماعی افراد است.
الزامات تحقق توصیه رضوی در عمل
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به ضرورت ایجاد تعادل، خاطرنشان میکند: مدیریت زمان را نیز باید بسیار جدی گرفت. ایجاد تعادل میان استفاده از فناوری و حفظ روابط چهره به چهره نیازمند مدیریت زمان و اولویتبندی است. افراد باید آگاهانه زمانهایی را برای تعاملات حضوری اختصاص دهند و به این نکته توجه کنند که فناوری نباید جایگزین روابط انسانی شود، بلکه باید به عنوان ابزاری مکمل برای تقویت این روابط مورد استفاده قرار گیرد. دکتر سلطانیه با نگاهی به الزامات اجرایی کردن توصیه «تَزاوَرُوا» در دنیای مدرن، تأکید میکند: لازم است با توجه به تغییرات اجتماعی و فرهنگی، دید و بازدید از اقوام و خویشان را مناسب با ساختارهای اجتماعی امروز هم ببینیم. به عبارتی، برکات زیارت حضوری حتماً بسیار بیشتر از احوالپرسیهای مجازی است، اما همین نوع از زیارت نیز مصداق تزاوروا است؛ چون تقویت روابط انسانی را به دنبال خواهد داشت.
معجزه محبت و مصافحه در کلام رضوی
امام رضا(ع) در این حدیث به «تَحابُّوا» (محبتورزی) و «تَصافَحُوا» (دست دادن) تأکید کردهاند. از منظر روانشناسی و دینی، این دو رفتار چه تأثیری در کاهش کدورتهای خانوادگی یا اجتماعی دارند؟
دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم اسلامی رضوی با تشریح ابعاد روانشناختی و دینی این دو رفتار، توضیح میدهد: از منظر روانشناسی و دینی، مصافحه و محبتورزی تأثیرات عمیقی در کاهش کدورتهای خانوادگی و اجتماعی دارند. این دو رفتار نه تنها به تقویت روابط انسانی کمک میکنند، بلکه میتوانند به عنوان ابزارهایی برای مدیریت و کاهش تنشها و اختلافات عمل کنند. از نگاه یک جامعهشناس، این رفتارها موجب تقویت احساس تعلق با یک فرهنگ میشود. محبتورزی و دست دادن به افراد این احساس را میدهد که مورد توجه و محبت قرار دارند. این احساس تعلق میتواند به کاهش مخالفت با فرهنگ عامه و تنشهای ناشی از آن کمک کند. درواقع، احساس محبت و نزدیکی میتواند به تقویت پیوندهای عاطفی و اجتماعی منجر شود. این نوع تعاملات میتواند به عنوان یک راهکار برای مدیریت احساسات منفی و کدورتها عمل کند و در نتیجه، تمایل بیشتری برای درک و پذیرش یکدیگر پیدا میکنند که این میتواند به جامعهپذیری افراد کمک شایانی کند.
دکتر سلطانیه از منظر دینی به این موضوع پرداخته و میافزاید: از منظر دینی، محبتورزی و دست دادن به عنوان نشانههایی از احترام و محبت در میان افراد شناخته میشوند. دین به افراد توصیه میکند به یکدیگر محبت داشته و از کدورتها دوری کنند. این رفتارها نه تنها به تقویت روابط اجتماعی کمک میکنند، بلکه به ایجاد فضایی سالم و مثبت در جامعه نیز منجر میشوند. مثلاً در یک خانواده، در جمع دوستان و همکاران و حتی یک جامعه، فضای دوستانه و همدلانه حاکم میشود. در نتیجه، «تَحابُّوا» و «تَصافَحُوا» به عنوان رفتارهایی کلیدی در کاهش کدورتها و تقویت روابط انسانی اهمیت ویژهای دارند.
دیدارها، فرصتی طلایی در مکتب رضوی
امام رضا(ع) دیدارها را ابزاری برای تحکیم محبت معرفی میکنند. چگونه میتوانیم از این ملاقاتها به عنوان فرصتی برای آموزش اخلاق، انتقال تجربههای نیکو یا حل مشکلات دیگران استفاده کنیم؟
این کارشناس دینی، دیدارها را فرصتی برای تعالی فرهنگی دانسته و عنوان میکند: از منظر جامعهشناسی، دیدارها و ملاقاتها به عنوان ابزاری مؤثر برای تحکیم محبت و ایجاد روابط اجتماعی قویتر در نظر گرفته میشوند. امام رضا(ع) با تأکید بر اهمیت این ملاقاتها، به ما یادآوری میکنند این تعاملات میتوانند به عنوان فرصتی مناسب برای انتقال یک فرهنگ صحیح نیز عمل کنند.
وی با تأکید بر نقش دیدارها در تقویت پیوندهای اجتماعی، تشریح میکند: اساساً پیوندهای اجتماعی بر همین اساس تقویت میشوند؛ دیدارها به عنوان یک فرصت برای تقویت پیوندهای اجتماعی عمل میکنند. در جوامع انسانی، روابط اجتماعی به عنوان یکی از عوامل کلیدی در ایجاد حس تعلق و همبستگی اجتماعی شناخته میشوند. ملاقاتها میتوانند به ایجاد و تقویت این روابط کمک کنند. به عنوان مثال، در یک خانواده، دیدارهای منظم میتواند به تقویت روابط عاطفی و اجتماعی میان اعضا منجر شود. در خلال همین دید و بازدیدهاست که میتوان هنجارها و ارزشهای یک نسل را به نسل دیگر منتقل کرد؛ ملاقاتها فرصتی برای آموزش اخلاق و ارزشهای انسانی هستند. در این دیدارها افراد میتوانند درباره رفتارهای اخلاقی، ارزشهای اجتماعی و دینی گفتوگو کنند. بزرگان ما، در سیره خود به برگزاری جلسات علمی و دینی اهمیت میدادند که این موضوع میتواند به عنوان الگویی برای آموزش اخلاق در جامعه امروز مورد استفاده قرار گیرد، چون زمینه انتقال تجربیات نیکو را کاملاً مهیا میکند. افراد میتوانند تجربیات موفق خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و از این طریق به یکدیگر کمک کنند. این انتقال تجربیات میتواند شامل مشاورههای خانوادگی، حرفهای یا اجتماعی باشد. البته حضور یک عالم فرهیخته در چنین مواردی، توصیه اکید شده است که هم در مقابل انحرافات احتمالی ایستادگی کند و هم به حل و فصل مشکلات بپردازد.
گرهگشایی از مشکلات در پرتو کلام رضوی
این استاد دانشگاه با اشاره به نقش ملاقاتها در حل مشکلات، خاطرنشان میکند: ملاقاتها میتوانند به عنوان فرصتی برای حل و فصل مشکلات اجتماعی و خانوادگی عمل کنند. در این دیدارها افراد میتوانند به بحث درباره مشکلات خود پرداخته و با همفکری و مشورت، راهحلهای مناسبی پیدا کنند. این نوع تعاملات میتواند به کاهش تنشها و کدورتها کمک کند و به ایجاد فضای مثبتتری در روابط انسانی منجر شود. مثلاً امام رضا(ع) به ملاقات با فقرا و نیازمندان اهمیت میدادند و در این دیدارها به آنها کمک میکردند. این عمل نهتنها سبب تقویت محبت و همدلی میشد، بلکه به آموزش اخلاقی و اجتماعی نیز کمک میکرد. دکتر سلطانیه در پایان بیان میکند: ملاقاتها و دیدارها به عنوان ابزاری مؤثر برای تحکیم محبت، آموزش اخلاق، انتقال تجربیات و حل مشکلات در جامعه عمل میکنند. این رفتارها نه تنها روابط را تقویت میکنند، بلکه به ایجاد فضایی مثبت و همدلانه در جامعه نیز منجر میشوند. بنابراین، استفاده از این فرصتها در زندگی روزمره میتواند به بهبود کیفیت روابط انسانی و اجتماعی کمک کند.
نظر شما