با ابلاغ ضوابط و استانداردهای مراکز اهدای پلاسما توسط سازمان غذا و داروی کشور در بهمن ماه سال گذشته، از ابتدای سال جاری شاهد شروع به کار مراکز خصوصی اهدای پلاسما در کشور هستیم و در مشهد نیز به تازگی شاهد افتتاح دومین مرکز اهدای پلاسما بودیم.
در ظاهر ماجرا، اهدای پلاسما مانند اهدای خون یک کار انساندوستانه و برای کمک به بهبود بیماران نیازمند به این ماده ارزشمند و تأمین ماده اولیه داروهای مفید و کمیابی است که ایران واردکننده آن داروهاست؛ اما ماجرا وقتی متفاوت شد که متوجه شدیم این مراکز در ازای اهدای پلاسما ۴۰۰ تا ۶۰۰هزار تومان به اهداکنندگان پرداخت میکنند.
برای بررسی این موضوع با یکی از اهداکنندگانی که به یکی از مراکز برای اهدای پلاسما مراجعه کرده بود، گفتوگویی داشتم و او درباره میزان مبلغی که در ازای اهدای پلاسما دریافت کرده، گفت: «در نوبت نخست اهدا که با مناسبتی همراه بود، ۶۰۰هزار تومان پرداخت کردند و در نوبت دوم که یک هفته بعد بود، با وجود اینکه مقدار پلاسمای دریافتی، به میزان نوبت نخست بود، ۴۰۰هزار تومان پرداخت کردند».
برای ادامه بررسی این موضوع با مرکز تازه تأسیس دیگر نیز تماس گرفتم و اعلام کردند «هزینه پرداختی ۴۰۰ تا ۶۰۰هزار تومان بوده و کم و زیاد شدن این مبلغ، با توجه به حجم پلاسمای اهدایی است».
ابهام در پرداختهای مراکز اهدای پلاسما
برای بررسی این موضوع که چه نهادی تعیینکننده مبلغ پرداختی در ازای دریافت پلاسماست، با معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد تماس گرفتم؛ اما این معاونت با بیان اینکه «این مراکز مجوزشان را به طور مستقیم از سازمان غذا و داروی کشور دریافت کردهاند و ما در این خصوص هیچ دخالتی نداریم»، پاسخگوی این موضوع نبودند. به همین خاطر به سراغ ضوابط و استانداردهای مراکز اهدای پلاسما به روش خودکار که در سایت سازمان غذا و دارو منتشر شده، رفتم.
در این دستورالعمل درباره مبلغ پرداختی به اهداکنندگان آمده است: «اهدای پلاسما در این مراکز باید داوطلبانه و مبتنی بر اهداف انساندوستانه صورت بپذیرد. مراکز تنها مجاز به اهدای هدیههای متعارف برای قدردانی از اهداکنندگان، جبران پروتئین اهدا شده در پلاسما یا پرداخت مبالغ متعارف در راستای جبران بخشی از زمان صرف شده و هزینههای رفت و آمد اهداکنندگان و میزان پروتئین دریافتی مورد نیاز فرد اهداکننده براساس مجوز صادره از سوی سازمان غذا و دارو (پرداختها باید در حد متعارف و متناسب با مدت زمانی باشد که اهداکننده برای یک بار اهدای پلاسما صرف میکند و در صورت امکان به صورت اعتبار خرید مواد غذایی) است».
با توجه به این دستورالعمل متوجه میشویم تعیینکننده مبلغ پرداختی به اهداکنندگان، مراکز دریافتکننده پلاسما با توجه به مجوز صادر شده، هستند و تأکید سازمان غذا و دارو بیشتر بر متعارف بودن مبلغ برای جبران پروتئین دریافتی و هزینه رفت و آمد است.
این مبلغ ناچیز در حالی به اهداکنندگان پلاسما در مشهد پرداخت میشود که آخرین قیمتگذاری جهانی روی هر لیتر پلاسما ۲۰۰دلار اعلام شده است. در عمل، تنها یکبیستم مبلغ واقعی پلاسما به اهداکنندگان پرداخت میشود. این در حالی است که طبق بررسیهای رسانهای به اهداکنندگان پلاسما در سایر کشورهای دنیا ۴۰ تا ۵۰ دلار برای هر نوبت اهدای پلاسما پرداخت میشود.
تعارض میان نیت خیرخواهانه و واقعیت اقتصادی
این بلاتکلیفی میان تأکید بر اهدای داوطلبانه و پرداخت مبلغ ناچیز به عنوان «هزینه رفت و آمد» و «کمکهزینه تغذیه» موجب شده برخی از اقشار آسیبپذیر جامعه، تنها برای کسب درآمد اقدام به این کار کنند و نیت خیرخواهانهای در پس این کار نداشته باشند. این موضوعی است که تنها میتوان با حضور در این مراکز و دیدن ظاهر افراد اهداکننده متوجه شد. هر چند در این راستا نیز سازمان غذا و دارو در ضوابط و استانداردهای مراکز اهدای پلاسما به روش خودکار گفته است: «جمعآوری پلاسما باید بر پایه ارائه خدمات رایگان به اهداکنندگان، افشا نشدن اطلاعات آنها، نیت خیرخواهانه اهداکنندگان و نبود انگیزه انتفاع و سود در اهداکنندگان و مراکز اهدای پلاسما باشد»؛ اما تعیینکننده این موضوع چه کسانی هستند؟ چطور مسئولان مراکز دریافت پلاسما میتوانند از نیت افراد مطلع شوند و مانع از اهدای پلاسمای او به این دلیل باشند؟ این ابهاماتی به شمار میآید که تاکنون سازمان غذا و دارو پاسخگوی آن نبوده است.
یک وجه دیگر ماجرای اهدای پلاسما، فاصله زمانی یک هفته تا ۱۰ روزی است که مراکز به اهداکنندگان اعلام میکنند. در این زمینه سازمان غذا و دارو در ضوابط و استانداردهای مراکز اهدای پلاسما اعلام کرده است: «هر اهداکننده میتواند حداکثر ۳۶ مرتبه در سال اهدا داشته و فاصله دو نوبت اهدا نباید کمتر از یک هفته باشد». این در حالی است که در این دستورالعمل سازمان غذا و دارو تأکید میکند «تا جایی که ممکن است، واحدهای پلاسمایی باید توسط اهداکنندگان مستمر و با سابقه تأمین شود».
پروتئین از دست رفته؛ هزینهای فراتر از پاداش اهدا
با تأکید بر دریافت پلاسما از اهداکنندگان مستمر و ۳۶ مرتبه در سال که پیش از این اعلام شده بود و در فاصله زمانی تعیین شده از سوی مراکز دریافت اهدای پلاسما اختلافاتی وجود دارد، برای روشن شدن این موضوع از نگاه یک متخصص آنکولوژی، به سراغ دکتر محسن صدیق شمسی، فوقتخصص خون و سرطان بزرگسالان رفتم. او در این باره گفت: کسانی که میخواهند به صورت مستمر پلاسمای خونشان را اهدا کنند، بهتر است هر دو هفته یک بار این کار را انجام دهند؛ چرا که اگر به صورت مکرر این کار انجام شود، دچار کمبود پروتئین در خون میشوند و ممکن است به سوءتغذیه و همچنین افت مکرر فشار خون مبتلا شوند.
صدیق شمسی درباره تغذیه اهداکنندگان پلاسما نیز بیان کرد: فردی که میخواهد به صورت مستمر پلاسما اهدا کند، باید تغذیه خوبی داشته باشد تا بدنش دوباره این پروتئینها را بسازد و برای جبران پروئینهای از دست رفته باید در رژیم روزانهاش ۱۰۰ گرم پروتئین داشته باشد.
با توجه به توضیحات این پزشک فوقتخصص خون و سرطان بزرگسالان، برخلاف آنچه در دستورالعمل ضوابط و استانداردهای مراکز اهدای پلاسما که ۳۶ مرتبه در سال اعلام شده و یک هفته تا ۱۰ روزی که مراکز دریافت پلاسما اعلام کردهاند، شاهد تفاوت دستکم ۱۰ هفتهای هستیم. این در حالی است که اهداکنندگان در این مراکز بیشتر از اقشار آسیبپذیر جامعه هستند و اگر با آگاهی پزشکی این کار را انجام دهند، باید برای جبران پروتئین از دست رفته در ۱۴ روز یک کیلو و ۴۰۰ گرم پروتئین مصرف کنند. اگر بخواهیم قیمت تخممرغ را که ارزانترین منبع پروتئینی است، در نظر بگیریم، هر تخممرغ درشت ۷ گرم پروتئین دارد. در واقع باید حدود ۱۰ تا ۱۲ کیلوگرم تخممرغ مصرف کنیم و این میزان تخممرغ با توجه به قیمت فعلی ان که کیلویی ۱۱۵هزار تومان است، یعنی اهداکننده پلاسما باید یکمیلیون و ۱۱۵هزار تا یکمیلیون و ۳۸۰هزار تومان برای جبران پلاسمای اهدا شده هزینه کند.
در پایان...
ماجرای اهدای پلاسما در ایران؛ بهویژه در مشهد، نشاندهنده تقابل میان اهداف انساندوستانه و واقعیتهای اقتصادی و اجتماعی است. از یک سو، سازمان غذا و دارو بر داوطلبانه بودن اهدا، رعایت استانداردهای ایمنی و پرداخت مبالغی در حد جبران هزینههای رفت و آمد و تغذیه تأکید دارد. از سوی دیگر، پرداختهای نقدی ۴۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومانی به اهداکنندگان، آن هم در شرایطی که ارزش جهانی هر لیتر پلاسما بسیار بالاتر است، موجب شده این اقدام بدون فرهنگسازی قبلی بیشتر به منبع درآمدی برای اقشار آسیبپذیر تبدیل شود تا یک حرکت خیرخواهانه که البته به همان میزان مورد ادعا یعنی تأمین پروتئین از دست رفته خون اهداکننده هم مبلغی به او داده نمیشود و افرادی که به صورت پیشفرض تغذیه مناسبی ندارند، ممکن است در آینده نه چندان دور دچار چالشهای جدیتر سلامتی بشوند.
ابهام در تعیین میزان پرداخت، اختلاف میان دستورالعملهای رسمی و توصیههای پزشکی درباره فاصله مناسب میان نوبتهای اهدا و نیاز جدی اهداکنندگان به تغذیه پر از پروتئین برای حفظ سلامت، همگی پرسشهایی جدی را پیش روی سیاستگذاران قرار میدهد. این وضعیت نه تنها سلامت اهداکنندگان را در معرض خطر قرار داده؛ بلکه اعتماد عمومی به نهادهای مسئول را نیز خدشهدار میکند.
در نهایت، روشن است برای تداوم و موفقیت طرح اهدای پلاسما، باید میان اهداف انساندوستانه، حفظ سلامت اهداکنندگان و شفافیت اقتصادی تعادل برقرار شود. تنها با تدوین و اجرای دقیقتر ضوابط، نظارت مؤثر بر مراکز و اطلاعرسانی شفاف به مردم میتوان از تبدیل این اقدام ارزشمند به یک فعالیت صرفاً اقتصادی جلوگیری کرد و آن را در مسیر اصلی خود؛ یعنی کمک به بیماران و ارتقای نظام سلامت کشور قرار داد.
نظر شما