اینجا زیباییها نهتنها در بطن موضوع نهفته است که اگر اهل هنر و معماری باشی چشمت از شکوه ظاهری هم دور نمیافتد. میهمانان حریم امن رضوی از دور جلوه گنبد و گلدسته را میبینند و چون داخل میشوند اندر احوالات زیبایی درونی رواق و صحن و دیواره و نور متحیر میشوند؛ آن هم از بالاترین ارتفاعها گرفته تا پایینترین سطوح و دیوارهها.
رواق دارالحجه(عج) یکی از همین بناهای باشکوه است که سانتیمتر به سانتیمتر آن نهتنها با کار عمرانی بلکه با ظرایف معماری و هنری کنار هم قرار گرفتهاند تا تمام نقاط این فضای متبرک، از کف تا سقف در زیبایی جلوهگری کند. از سقف گفتیم؛ سقفی که به زیبایی تمام و با مهندسی معماران کشورمان خلق شده و به معنای واقعی کلمه یک اثر هنری است، اثری که از ترکیب گچ، رنگ، نقاشی، آینه و... خلق شده و سبب میشود سر زائران در زمان تشرف به سمت بالا بچرخد و آنها را محو این بنا کند.
استوار بر ۱۸۲ ستون
رواق دارالحجه(عج) یکی از بزرگترین و زیباترین اماکن متبرکه زیرسطحی در حرم مطهر رضوی است. در ساخت این بنای عظیم و زیبا، جزئیات بسیاری موردتوجه بوده و به همین دلیل است که نوع معماری و فضاهای ایجاد شده را از زوایای مختلف میتوان موردبررسی قرار داد. ساخت این رواق که از سال ۱۳۸۱ آغاز شده بود در سال ۱۳۸۷ به پایان رسید.
ساخت این بنا در زیر صحن انقلاب اسلامی و بهخصوص پایههای عظیم و سنگین ایوان ساعت و ایوان نقارهخانه سبب شده ۱۸۲ ستون در سطح رواق برپا شود. ورودی اصلی رواق دارالحجه(عج) از دو ضلع شمالی و جنوبی از طریق دو فضای اصلی در زیر بستهای شیخ طوسی و شیخ حرعاملی ایجاد شده است. معماری این بنا از ازارههای سنگی گرفته تا آینهکاری ستونها و گچکاری نقاط مختلف سبب شده جزئیات عمرانی رواق همیشه تحسین شود. در این زمینه، دقت در طراحی و ساخت سقف سبب شده جلوههای سقف بیش از هر فضایی جلب توجه کند، سقفی که حدود ۷ متر از سطح رواق فاصله دارد و اشکال هندسی، طرحهای هنری و تزئینات پرشمارش، قابهای مختلفی را پیشروی مخاطب قرار میدهد.
شمسه مرکزی، نگینی بر سقف رواق
نوع معماری سقفهای رواق در هیچ جای اماکن متبرکه دیده نمیشود. معماری سقف در نقاط مختلف رواق طرحهای گوناگونی به خود میگیرد که با گچبری، آینهکاری، نقاشی و رنگآمیزی پوشش یافته است. بررسی قابهای هنری و زیبای سقف رواق دارالحجه(عج) را از مرکزیترین نقطه شروع میکنیم. جایی زیر مرکز صحن انقلاب اسلامی که دقیقاً سطح زیرین سقاخانه اسماعیل طلایی میشود.
در این چارچوب هنری، دایرهها یکی پس از دیگری مرکزیت پیدا میکنند بدون اینکه خط دایرهای دیده شود، بلکه این طرحها هستند که به صورت دایره دور هم چرخیدهاند.
عنوان قاب میانی رواق، شمسه مرکزی است، این فضا چند ماه پس از افتتاح رواق تکمیل شد و مشابه آن در داخل رواق دارالحجه(عج) دیده نمیشود. شمسه مرکزی، با گچ ایجاد شده و نقاشیهای زیبا به زیرسطح گچی جانی اساسی دادهاند. بیرونیترین نقطه این شمسه، محل چهار ستون اطراف است، کاربندی این قاب ویژه از کنار همین ستونها آغاز شده و تا مرکز، قابهای دیگری اضافه شده است که در هر قاب نقوشی گیاهی از شکوفه و گل بر زمینه طلایی نقاشی شدهاند.
دامنه شمسه اصلی هم کاربندیهایی از هر قاب است که در طراحی آن از نقشهای اسلیمی و ختایی استفاده شده است.
دایره میانه شمسه که نزدیکترین قاب به مرکز است ردیفی از تکرار گلهای طبیعتگرایانه با ترکیب رنگهای سرد و گرم را در خود جای داده است. همچنین در مرکز شمسه نام دوازده امام(ع) به صورت قطاعی فلزی دیده میشود که با رنگ طلایی بر زمینه سرمهای برجسته شده است. رنگهایی که در نقاط مختلف شمسه مرکزی به چشم میخورند و بر زمینه یا برجستگی گچبری نشستهاند درخشان و زیبا هستند.
انعکاس مداوم زیبایی از آینهای به آینه دیگر
بخش اعظمی از سقف رواق دارالحجه(عج) دارای طرح و نقش یکسان است که به صورت قابهای مربعی در کنار هم تکرار شدهاند. قابهایی که با گچبری، آینهکاری و نقاشی تزئین شدهاند تا با تکمیل شدن، یکی از زیباترین آثار معماری حرم مطهر را پدید آورند. در مرکز هر کدام از قابهای سقف رواق، تاسههایی ایجاد شدهاند که به لحاظ مقایسه با نمونههای ممتاز گچبری و آینهکاری دهههای اخیر حرف اول را میزنند. در مرکز تاسهها شمسه هشتپر سادهای خودنمایی میکند که به صورت گچبری ایجاد شده است. اطراف این شمسه دوباره با گچبری و آینهکاری زینت داده شده است.
هسته بیرونی شمسه با هشت ترنج طرح گل شاهعباسی و گلهایی ختایی احاطه شده است و در چهار گوشه قاب اصلی هم یک قاببندی با ستاره چهارپر به چشم میخورد. در فضای داخلی قابها گلها و طرحهای پرپیچ و خم دیگری اجرا شدهاند که به زیبایی فضاهای قاب را پر کردهاند.
رنگ غالب قابهای سقف رواق دارالحجه(عج) نقرهای، آبی و طلایی است که چشم زائران را با خود همراه میکند. یکی دیگر از ویژگیهای خاص این سقف که در قابهای کنار یکدیگر تکرار شده، استفاده از آینههای کپ در داخل گچبریها و آینه محدب داخل گل و برگهاست که سبب نور و رنگهای اطراف میشود و این زیبایی مدام در قابهای مختلف تکرار میشود.
ستارههای پرشکوه هشتپر بر سقف راهرو اصلی
کاربندی و نقاشی بخشی از سقف رواق عظیم دارالحجه(عج) با رنگهای روشن و درخشان و طرح پر از حرکت و چرخش اجرا شده است که این قابها در راهرو بین ضلعهای شمالی و جنوبی تکرار شده است. قابهای راهرو اصلی که باز هم جزو نابترین آثار ترکیب گچبری و آینهکاری در حرم مطهر هستند به صورت شمسه در شمسه شانزدهپر اجرا شدهاند.
این قاب زیبای تکرارشدنی در مسیر، شامل یک شمسه شانزدهپر در مرکز هر تاسه سقف است که از تکرار ترنجهایی به رنگهای طلایی، سبز و قرمز به همراه نقوش گیاهی در اطراف آن شکل گرفته است. در بیرون این شمسه یک شمسه شانزدهپر دیگر با یک طرح کاربندی زیبا نقش بسته است. قطار اول این کاربندی مدور ترنجهایی است که با چهار قطعه آینه سفید بزرگ پوشیده شده است. دو ردیف پایینتر و به موازات این ترنجها ستارههای چهارپر تخت که آنها نیز با آینه پوشیده شده بر گرد شمسه وسط، درخشش خاصی دارند. داخل سوسنهای کاربندی، نقوش اسلیمی و ختایی با رنگهای طلایی و آبی بر زمینه گچ کار شده و بقیه قسمتهای کاربندی گچ ساده کرمرنگ است. مرزبندی میان این کاربندیها هم با نوارهایی طلاییرنگ برجسته است که بر جلوه کار میافزاید.
تلألو نور در قاب نُهکاسه
آخرین بخش زیباییشناسی و بررسی معماری سقف رواق دارالحجه(عج) را به سقف بینظیر راهرو دارالحجه(عج) به دارالضیافه اختصاص میدهیم. این سقف گچی نُهکاسه از شاهکارهای تاسهبندی و یزدیبندی در حرم مطهر بوده که طرح آن اثر هنرمند معاصر، جلال شمسینژاد است.
بخشی از این راهرو درواقع سرداب هشت ضلعی بنای گنبد اللهوردیخان است که در جریان احداث دارالحجه(عج) نماسازی شده و به عنوان راهرو اتصال این بخش به طبقه بالا استفاده میشود. در حرم مطهر اغلب کاربندیها مشتمل بر رسمیبندی و مقرنسکاری بوده و از یزدیبندی بسیار کمتر استفاده شده است.
در سقف این راهرو یک تاسه بزرگ در وسط سقف و هشت تاسه کوچکتر بر گرد آن و در امتداد هشت ضلع دیوار دورتادور شکل گرفته است. داخل تاسه اصلی وسط ۶ قطار قاب یزدیبندی گچی در یک کاربندی کامل کار شده و در هشت تاسه اطراف سه ردیف کاربندی مشابه طرح وسط به چشم میخورد.
لبه دایره تاسهها به صورت آویزهایی پایین آمده که به قاب مرکزی شکل هشتپر و به قابهای دور آن شکل چهارپر داده است. برخلاف اغلب نماهای رنگارنگ حرم مطهر، این کاربندی کاملاً ساده و بدون هیچ رنگآمیزی کار شده و سایه روشنای تولید شده از تابش نور داخل کاربندیها منظره بسیار زیبایی آفریده است.
نظر شما