در قلب زاگرس و در شمال شرقی شهر کرمانشاه، جایی که کوه پرصلابت با چشمهساران جوشان پیوند میخورد، مجموعهای بینظیر از هنر و تاریخ آرمیده است که «طاقبستان» نام دارد.
این یادمان به عنوان نماد هویت تاریخی غرب ایران و یکی از شاهکارهای هنر سنگتراشی جهان باستان، قرنهاست که چشمان هر بینندهای را به خود خیره کرده است. اوج هنرنمایی این مجموعه را میتوان در دیوارههای جانبی طاق بزرگ جستوجو کرد؛ جایی که صحنههای شکار گراز در نیزار و شکار گوزن با جزئیاتی حیرتانگیز به تصویر کشیده شدهاند.با وجود این غنای فرهنگی و تاریخی غیر قابل انکار، طاقبستان سالهاست در برزخ «لیست موقت» یونسکو گرفتار شده است. پرونده این اثر در سال ۲۰۰۷ میلادی به یونسکو ارسال شد، اما اکنون با گذشت نزدیک به ۱۷ سال، هنوز مهر تأیید نهایی بر پیشانی این اثر ننشسته است. این انتظار طولانی و فرساینده در حالی ادامه دارد که ثبت جهانی میتوانست سرنوشت این محوطه باستانی را دگرگون کند.
متأسفانه در طول این سالها، عواملی همچون مداخلات غیراصولی در حریم منظری، ساختوسازهای ناهمگون شهری، عبور منوریل و عدم ساماندهی کامل محوطه، همچون سدی محکم در برابر جهانی شدن این اثر ایستادگی کردهاند.
طاق بستان در اولویت مسئولان نیست
عضو پژوهشکده گردشگری وزارت میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه حلقه مفقوده این مسئله و طولانی شدن ثبت جهانی طاق بستان در یونسکو ریشه در کمکاری مسئولان داخلی و عدم آگاهی از اینکه این موضوع چه آثار و مزایایی دارد، میگوید: اساس تشکیل یونسکو و شعار آن بر این است که آثار ثبت شده در این مجموعه متعلق به همه دنیا و جامعه بشری است و پس از ثبت برای حفظ و حراست این آثار هر گونه اقدامی که لازم باشد را انجام میدهد، به عبارتی این سازمان که استانداردهای سختگیرانهای برای ثبت این آثار مبنی بر رعایت استانداردهای اولیه وضع میکند شامل همه کشورها بوده و تنها منوط به ایران نیست. همچنین پس از تأیید، آنها به منظور حفاظت از این آثار بودجهها و اعتبارات مناسبی برای حفظ و نگهداری از آنها در نظر میگیرند و حتی به صورت رایگان برای معرفی آنها تبلیغ میکنند، از این رو باید الزامات و قوانینی در داخل به عنوان مرجع مشخص و ارائه شود و یک مجموعه یا سازمان به عنوان رسالت سازمانی خود این موارد را تبیین کند.
مرتضی خاکساری با بیان اینکه از جمله موارد دیگر که مثل طاق بستان روند ثبت جهانی آنها طولانی مدت شده جنگلهای هیرکانی مشترک بین ایران و آذربایجان است که چندین سال است ثبت این جنگل قدیمی با قدمت بالا به عنوان یک اثر زیست محیطی طبیعی به خاطر رعایت نشدن استانداردهای مد نظر سازمان یونسکو همچنان در هالهای از ابهام قرار دارد، خاطرنشان میکند: فرصتسوزیهایی که در قبال این گونه آثار صورت میگیرد علاوه بر اینکه برای کشور و منطقهای که این آثار وجود دارد محرومیتهایی ایجاد میکند بلکه خطرهایی که این آثار را نیز تهدید میکنند افزایش میدهد. اگر ما زیرساخت ثبت این گونه موارد را فراهم نکنیم یعنی در واقع به صورت غیرمستقیم در مسیر اقداماتی گام برمیداریم که سبب تخریب آنها میشود که میتوان به عبور خط راهآهن، راهاندازی تلهکابین و وجود معادن فعال اشاره کرد که در چکلیست ناظر بینالمللی یونسکو منجر به ثبت نمره منفی میشود، از این رو معطلی ۱۷ ساله طاق بستان در سازمان یونسکو به نوعی تأیید این موضوع است که ما اولویتهای دیگری را بر این اثر تاریخی ترجیح داده و از رعایت حریمهای مشخص اجتناب کردهایم.
وی با بیان اینکه مسئولان و متولیان فرهنگی ما در سازمان میراث فرهنگی و همچنین مسئولان استان کرمانشاه با تعامل با یکدیگر و داشتن اراده عملی برای تحقق این موضوع باید وارد گود شوند و صرفاً به شعار اکتفا نکنند، میگوید: اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه باید در این فرایند با همکاری شهرداری و در کمیسیون موافقتهای اصولی سازمان شهرداری و حفظ آثار باستانی در راستای حفظ و بازسازی این اثر تاریخی گام برداشته و مقدمات و استانداردهای لازم یونسکو را فراهم کنند و البته این موضوع برد دوطرفه خواهد داشت، زیرا ثبت جهانی این گونه آثار موجب ایجاد رونق در صنعت گردشگری منطقه شده و منابع ارزی و درآمدهای ناخالص استان کرمانشاه را رونق خواهد بخشید.
این پژوهشگر اقتصاد گردشگری با بیان اینکه در این مسیر حتی شوراهای شهر هم میتوانند نقشآفرینی کنند، خاطرنشان میکند: توسعه شهری فقط منوط به وظایف یک سازمان مثل شهرداری یا میراث فرهنگی نیست، از این رو مثلاً اگر در شهرهایی مانند اصفهان، شیراز، یزد، مشهد و تبریز تردد گردشگر و هتلهای چند ستاره وجود دارد مقدمه آنها وجود آثار تاریخی و مذهبی جذاب در حوزه بینالمللی است که در زمینه معرفی آنها تبلیغات سازمانهایی نظیر یونسکو تأثیرگذار بوده است.
تعدد سازمانهای موازی
وی با اشاره به اینکه برخی مسئولان به جای حل مسئله صورت مسئله را پاک میکنند، میگوید: متأسفانه در این گونه موارد که یک سر ماجرا به نهادهای بینالمللی مربوط میشود برخی مسئولان از زیر بار مسئولیت شانه خالی کرده و در سکوت رسانهای انگشت اشاره را به سمت سازمانهای جهانی مثل یونسکو دارند، اما وقتی به ریز ماجرا پرداخته میشود کمکاری نهادهای داخلی نمود پیدا میکند. از طرفی تعدد سازمانهای موازی در این حوزه سبب شده هر کدام دیگری را مقصر جلوه دهند و موضوع بین اظهار نظر و مداخلات غیرکارشناسی شده به اصطلاح کارشناسان در استانداریها، فرمانداریها، شهرداریها و ادارههای کل معطل و رها شده است، در حالی که اگر این استانداردها رعایت شده و تکثر سازمانها از بین برود با اطمینان میتوان گفت در کمتر از یک سال ثبت جهانی این گونه آثار مهر تأیید را دریافت خواهد کرد.
خاکساری با بیان اینکه ایران تا جولای ۲۰۲۵ با همت مسئولان فرهنگی ایران و پیگیری کارشناسان برنامهریزی وزارت میراث فرهنگی ۲۹ اثر ملی و جهانی در سازمان یونسکو ثبت کرده که ۲۷ اثر فرهنگی و تاریخی و دو اثر طبیعی است، خاطرنشان میکند: روی دیگر این سکه، مساعدت سازمان یونسکو در تأمین هزینههای آثار اینچنینی برای مرمت و بازسازی پس از ثبت جهانی است و این سازمان با تعاملات مناسبی که با دیگر سازمانهای بینالمللی دارد در راستای معرفی و تبلیغ این گونه آثار داوطلبانه تلاش خواهد کرد.
وی به مسئولان کرمانشاهی توصیه میکند: راهکار خارج شدن شهری مثل کرمانشاه از بنبست، جدی بودن و داشتن وحدت رویه در ثبت این گونه آثار است، زیرا شهرهایی شکوفا میشوند که توانستهاند در ثبت، ضبط و نگهداری از آثار ملی، طبیعی و تاریخی خود بیشترین همت را به خرج دهند که سبب خواهد شد شهر در معرض رفت و آمدهای گوناگون، پر شدن هتلها، تبدیل ارزهای خارجی، رونق گرفتن سفرهای داخلی و خارجی به مقصد کرمانشاه، رشد اشتغال و کاهش آسیبهای اجتماعی قرار بگیرد.
نظر شما