در نگاه نخست، طرح‌های هوشمندسازی اقتصادی چون سامانه جامع تجارت، رهگیری کالا، و شناسه‌گذاری انبارها، گامی به سوی شفافیت، عدالت و مبارزه با فساد تلقی می‌شدند. قانونی درست با نیتی روشن؛ اما در عمل، فاصله‌ای عمیق میان هدف قانون‌گذار و تجربه روزمره فعالان اقتصادی پدید آمده است.

گویی در مسیر اجرای این طرح‌ها، ناهماهنگی، ضعف اطلاع‌رسانی و نبود آموزش مؤثر، روح عدالت را در قالبی سنگین از اضطراب و بی‌اعتمادی پنهان کرده‌اند.

امروز بسیاری از کارگران انبار، توزیع‌کنندگان خرد، و حتی تولیدکنندگان کوچک، درگیر پرسش‌های بی‌پاسخ‌اند:

کد رهگیری دقیقاً چگونه اعتبارسنجی می‌شود؟ اگر ثبت کالا اشتباه انجام شود، مسئولیت با کیست؟ و مهم‌تر از همه، آیا هدف از این سامانه‌ها کمک به تولید است یا افزایش پرونده‌های تعزیراتی؟

واقعیت آن است که بخش بزرگی از تخلفات موجود، نه از قصد تخلف، بلکه از عدم آموزش و نبود پشتیبانی فنی و حقوقی کافی ناشی می‌شود. این وضعیت، علاوه بر افزایش حجم پرونده‌های اداری، فشار روانی قابل‌توجهی بر کارگران و مدیران واحدهای کوچک وارد کرده است؛ افرادی که نه رانت دارند و نه مشاور حقوقی در کنارشان.

اینجاست که نقش حاکمیت، نه در افزودن مقررات، بلکه در بازآفرینی ارتباط و اعتماد معنا پیدا می‌کند.

وزارت صمت، سازمان تعزیرات و تشکل‌های صنفی باید در کنار هم و نه در مقابل هم قرار گیرند. تا زمانی که تصمیم‌سازی در اتاق‌های بسته انجام شود و بخش خصوصی صرفاً مجریِ دستورات لحظه‌ای باشد، سامانه‌ها نه‌تنها عدالت نمی‌آورند، بلکه زمینه‌ساز فاصله بیشتر میان مردم و قانون خواهند شد.

راه‌حل روشن است:

به‌جای صدور بخشنامه‌های جدید، باید به سراغ ارتباط انسانی و آموزشی مؤثر رفت.

کارگاه‌های آموزشی برای کارگران انبار و مدیران صنفی، دفترچه‌های راهنمای ساده برای کسب‌وکارهای کوچک، و سامانه پاسخ‌گویی سریع به پرسش‌ها می‌تواند بسیاری از تخلفات غیرعمدی را حذف کند. در واقع، آموزش و گفت‌وگوی سه‌جانبه میان دولت، کارفرما و کارگر، کلید موفقیت سامانه‌های تجاری است.

در نهایت، شفافیت پایدار نه با جریمه، بلکه با اعتماد ساخته می‌شود. اعتماد، سرمایه‌ای است که اگر از میان برود، هیچ سامانه‌ای نمی‌تواند جای آن را پر کند. قانون خوب زمانی به ثمر می‌نشیند که مردم احساس کنند در اجرای آن شریک‌اند، نه متهم.

اگر دولت در کنار مردم بایستد و نه روبه‌روی آنان، آن‌گاه فناوری به خدمت عدالت درمی‌آید، نه بالعکس. جامعه‌ای که با اعتماد و آگاهی اداره شود، دیگر نیازی به ترس ندارد.