بافت تاریخی لار، یکی از کم‌نظیرترین نمونه‌های شهرسازی ایرانی اسلامی، این روزها در مرکز توجه کارشناسان میراث فرهنگی و برنامه‌ریزان شهری قرار گرفته است؛ بافتی که با وجود ثبت ملی، همچنان نیازمند برنامه‌های به‌روز برای حفاظت، احیا و بازآفرینی است.

بافت تاریخی لار پس از زلزله ویرانگر سال ۱۳۴۹ که شهر را تقریباً به‌طور کامل تخریب کرد، به یکی از مهم‌ترین نمونه‌های نوسازی شهری ایران تبدیل شد. با وجود شکل‌گیری «لار نو»، بخش قدیمی شهر با محورهایی چون میدان قیصریه، راسته‌های بازار، مسجد جامع، قلعه اژدهاپیکر و بادگیرهای تاریخی همچنان به‌عنوان هویت اصلی شهر پابرجاست.

براساس گزارش پایگاه ملی میراث فرهنگی لارستان وابسته به وزارت میراث فرهنگی ایران حدود ۱۰۵ هکتار از بافت قدیم لار در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و تحت نظارت پایگاه میراث فرهنگی اداره می‌شود.

چالش‌ها؛ از فرسودگی تا نبود مدیریت یکپارچه

مدیر پایگاه میراث فرهنگی لارستان سال ۱۴۰۲ گفته بود که بیش از ۴۵ درصد از بناهای ارزشمند این بافت نیاز فوری به مرمت دارند.

اما مهم‌ترین چالش‌ها به‌طور رسمی شامل فرسودگی سازه‌ای بناها، تغییر کاربری بی‌ضابطه خانه‌ها و حجره‌های تاریخی، کمبود اعتبارات مرمتی، مشکلات ناشی از مالکیت‌های خرد و متعدد و نبود طرح تفصیلی به‌روز برای بافت تاریخی است.

محمدحسین باقری، کارشناس ارشد مرمت بناها نیز گفته بود: بافت تاریخی لار یکی از آخرین نمونه‌های کامل شهرسازی دوره صفوی در جنوب ایران است؛ اما روند فرسودگی در آن از میانگین استان فارس سریع‌تر پیش می‌رود و بدون مداخله فوری، بخش‌هایی از آن از دست خواهد رفت.

طی یک سال اخیر مرمت اضطراری بازار قیصریه با مشارکت شهرداری لار، احیای خانه تاریخی معتمدالسلطنه و تبدیل آن به مرکز فرهنگی، مطالعات ایجاد مسیر گردشگری لارِ کهن و سامان‌دهی جداره‌های راسته بازار برای تقویت هویت تاریخی انجام شده است و برای طرح بازآفرینی بافت نیز در بودجه ۱۴۰۴ شهرداری به صورت مستقل، اعتبار تخصیص داده شد و اولویت نیز اتصال بافت قدیم به ساختار گردشگری و اقتصادی شهر بود.

بافت تاریخی لار در کنار بافت‌های تاریخی بندرعباس، اوز و جهرم، بخشی اساسی از شبکه شهری جنوب ایران به‌شمار می‌رود. در کتاب «تاریخ شهرسازی جنوب ایران» تألیف دکتر ناصر تکمیل‌همایون (انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی – چاپ پنجم ۱۴۰۱) از بازار لار به‌عنوان «یکی از منسجم‌ترین ساختارهای بازار جنوبی ایران با الگوی شعاعی» نام برده شده است.

ضرورت توسعه گردشگری فرهنگی در جنوب کشور

این بافت ظرفیت مهمی برای توسعه گردشگری فرهنگی در جنوب کشور است. مطابق ارزیابی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در گزارش ۲۰۲۳ درباره گردشگری شهری در خاورمیانه، شهرهایی که دارای «هسته تاریخی سالم» هستند، بین ۳ تا ۵ برابر سریع‌تر از سایر شهرها رشد گردشگری فرهنگی را تجربه می‌کنند. لار نیز به دلیل بازار قیصریه و الگوی شهرسازی خاص خود، در فهرست «مقاصد بالقوه» معرفی شده است.

بافت تاریخی لار، با تمامی ظرفیت‌های معماری، تاریخی و گردشگری، نیازمند یک برنامه منسجم مبتنی بر داده‌های دقیق، اعتبارات کافی و مدیریت یکپارچه است. بنابراین اگر روند کنونی مرمت و بازآفرینی ادامه یابد، این بافت می‌تواند به یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری جنوب ایران تبدیل شود.