جهل به معنای خالی بودن نفس از علم و آگاهی، یکی از مهم‌ترین عوامل خسارت زدن انسان به خود است. انسانی که جاهل است چون نمی‌فهمد، به خود و اطرافیانش ضربات جبران‌ناپذیری وارد می‌کند؛ به خاطر جهلی که دارد، نمی‌داند چه چیز درست و چه چیز نادرست است. شخصی که در جهل خویش غوطه‌ور است همچون فردی است که در مرداب جهالت به دام افتاده و عمرش را بر باد می‌دهد. به عنوان مثال فردی که در زندگی‌اش تأثیر نماز را نمی‌داند به آن توجه کافی ندارد و نماز را در اولویت اول زندگی خود قرار نمی‌دهد.

در بحث ریشه‌یابی دلایل ترک یا کاهلی در نماز و در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام اسماعیل علی‌نقی، کارشناس و پژوهشگر مرکز تخصصی نماز، عامل ناآگاهی و جهل را مورد بررسی قرار دادیم.

ریشه همه بدی‌ها از زبان امام علی(ع)

حجت‌الاسلام علی نقی با اشاره به روایتی از امیرالمؤمنین(ع) می‌گوید: حضرت فرموده «اَلجَهلُ أصل کلِّ شر، یعنی نادانی ریشه همه بدی‌هاست». امیر سخن در خطبه اول نهج‌البلاغه فرمودند: نادان کسی است که نافرمانی خدا کند، اگر چه زیبا چهره و دارای موقعیتی بزرگ باشد. با توجه به این روایت می‌توان گفت کسی که از فرمان خداوند تبارک و تعالی سرپیچی کرده و نماز را که ستون دین و از بالاترین عبادت‌ها به شمار می‌رود کنار می‌گذارد، جاهل‌ترین فرد است. حتی اگر عالی‌ترین مدارک علمی را از بهترین دانشگاه‌ها دریافت کرده و در بهترین منصب‌ها و موقعیت‌ها قرار گرفته باشد.

او یادآور می‌شود: این جهل انواع و اقسام گوناگونی دارد. به‌طور نمونه جهل به خدا، صفات و نعمت‌های او یکی از آن‌هاست. بیان نعمت‌های الهی و تحلیل زوایای یک نعمت یا حذف و نمایش دادن آن نعمت می‌تواند جهل را برطرف کند. جهل دیگر، جهل به خود و جهل به نماز است. البته شاید در مورد جهل به نماز بتوان گفت برخی از این جهل‌ها مربوط به آگاهی نداشتن از احکام باشد. شخص چون حکم مسئله را نمی‌داند در عمل دچار اشتباه می‌شود. به عنوان مثال عده‌ای گمان می‌کنند اگر مشروبات الکلی استفاده کردند نباید تا 40روز نماز بخوانند چون نماز آن‌ها قبول نمی‌شود. پس نماز را ترک می‌کنند در حالی که حکم الهی چیز دیگری است. کسی که از مشروبات الکلی استفاده کند تا 40روز نماز او پذیرفته نیست و در درگاه الهی قبول نمی‌شود، ولی آن فرد باید نماز خود را بخواند چون تکلیف شرعی از او ساقط نمی‌شود. یا کسی که در بیمارستان بستری است یا دست او را گچ گرفته‌اند نماز نمی‌خواند، چون احکام تیمم و وضوی جبیره را نمی‌داند. اگر همین افراد از احکام نماز آگاه شوند نماز را ترک نمی‌کنند.

قلبی سرشار از معارف دینی، عامل پایبندی به نماز

کارشناس مرکز تخصصی نماز در ادامه بیان می‌کند: جهل در احکام و قرائت نماز، از دیگر عوامل مهم سستی و نمازگریزی جوانان است. به‌طور نمونه فردی می‌گوید من هنوز طرز صحیح بیان و ادای «والضالین» را بلد نیستم پس نماز نمی‌خوانم. در واقع به جای اینکه احکام نماز را یاد بگیرد کلاً صورت مسئله را پاک می‌کند. یا اینکه به اسرار و آثار و اهمیت نماز خواندن جهل دارد. کسی که نماز را فقط یک عبادت ساده می‌پندارد و از جایگاه آن اطلاعی ندارد به‌راحتی آن را ترک می‌کند اما وقتی علم پیدا می‌کند که شارع مقدس اهمیت ویژه‌ای برای نماز قائل شده، برای انجام این فریضه الهی کوتاهی نمی‌کند. به عنوان مثال اگر بداند نماز اولین واجب دینی و نخستین عملی است که از مؤمن پذیرفته می‌شود و اگر نماز او قبول نشود سایر اعمال او نیز پذیرفته نیست، دیگر به‌سادگی نماز را ترک نمی‌کند.

حجت‌الاسلام علی نقی تشریح می‌کند: نوجوانی که درباره معارف و مسائل مربوط به نماز آگاهی کافی، لازم و درستی نداشته باشد، درخصوص به نماز بی‌توجه است زیرا فکر و درک او در این باره نارسا و محدود است. این نارسایی فکری و ادراکی سبب می‌شود رفتار او به سوی نماز هدایت نشود. بنابراین در صورتی کودک و نوجوان به نماز پایبند می‌شود که فکر و قلبش سرشار از معارف دینی، خاصه نماز باشد. والدین می‌توانند با ایجاد زمینه‌های رشد فکری و آگاه شدن آنان نسبت به معارف دینی، این مانع را از سر راه آنان برداشته و یاریگر فرزندان خود باشند.

از عوامل درونی و بیرونی تا عواقب سخت ترک نماز

این استاد حوزه و دانشگاه تأکید می‌کند: برخی عوامل درونی مثل خامی و بی‌تجربگی، سادگی و ساده‌لوحی، تعصب، تکبر و خودبزرگ‌بینی، نداشتن تفکر یا برخی گناهان و اشتغال افراطی به امور دنیا و سرگرم شدن به جمع‌آوری مال دنیا سبب می‌شود دیگر زمانی برای جهل‌زدایی و کسب علم باقی نماند. در کنار آن، دور بودن از فضای علم و دانش و مطالعه نداشتن سبب تحجر و عقب‌ماندگی می‌شود. همنشینی با جاهلان، استعمار، بردگی و تقلید کورکورانه نیز موجب می‌شود جهل در انسان باقی بماند.

حجت‌الاسلام علی‌نقی برای مبارزه با جهل راهکارهایی هم دارد. او می‌گوید: راه مبارزه با جهل، روشن است؛ یادگیری احکام، فلسفه و آثار نماز تنها راه از میان بردن این مانع عظیم و وحشتناک است که با شرکت در کلاس‌های آموزشی، مطالعه کتاب‌های مناسب، بحث و گفت‌وگو با علمای دین و... حاصل می‌شود. والدین می‌توانند با فراهم کردن فرصت مناسب برای کسب آگاهی‌های لازم به فرزندان خود در این زمینه کمک کنند. آن‌ها می‌توانند با ایجاد رغبت در بچه‌ها از طریق برقراری ارتباط دوستانه با او و پذیرش دوستان او، همین‌طور استفاده از حساسیت و شور و هیجان مذهبی و معنوی نوجوان و نشان دادن صحنه‌های مهیج مذهبی، کودک خود را با مفاهیم دینی بیشتر آشنا کنند.