به‌گزارش قدس آنلاین، بانک مرکزی سامانه‌ای را عملیاتی کرده که با اتصال به پایگاه‌های داده بورس، ثبت احوال، ثبت اسناد و املاک و سامانه‌های داخلی بانک مرکزی قادر است انواع ارتباط سببی، نسبی، مدیریتی، مالکیتی و مالی میان اشخاص را به ‌صورت لحظه‌ای رصد کند و پیش از وقوع، رفتارهای پرخطر را هشدار دهد. این زیرساخت، به‌ گفته رئیس کل بانک مرکزی، نقطه آغاز نظارت هوشمند و بی‌وقفه در شبکه بانکی کشور است؛ رویکردی که بناست ریسک را نه پس از وقوع؛ بلکه در همان لحظات شکل‌گیری مهار کند.

از کنترل پسینی به پیشگیری پیشینی

سامانه روابط اشخاص بر پایه مجموعه‌ای از آیین‌نامه‌های کلیدی چون پیشگیری از انباشت مطالبات غیرجاری، مقررات تسهیلات و تعهدات کلان و ضوابط سهامداری سهامداران بانک‌ها شکل گرفته و این پروژه حاصل دو سال کار پیوسته برای یکپارچه‌سازی سامانه‌های نظارتی موجود است.

آن‌طور که معاون تنظیم‌گری و نظارت بانک مرکزی گفته، هدف اصلی، جلوگیری از تمرکز تسهیلات در دست گروهی محدود و فراهم کردن دسترسی عادلانه سایر فعالان اقتصادی به منابع بانکی است. به باور او، این سامانه همان نقطه‌ای را که رفتار پرخطر در حال شکل‌گیری است، شناسایی و زنگ هشدار را فعال می‌کند.به گفته همین مقام، همکاری با سازمان‌های بزرگی چون بورس و اوراق بهادار، ثبت احوال، ثبت اسناد و قوه قضائیه و نیز اتصال سامانه‌های شاداب، مهتاب، سمات و نهاب، قدرت پیش‌بینی و تحلیل این سامانه را به ‌طور چشمگیری افزایش داده است.

حمایت گسترده از دولت تا مجلس و قوه قضائیه

وزیر اقتصاد راه‌اندازی این سامانه را اقدامی ارزشمند خوانده و تأکید کرده ظرفیت آن می‌تواند در حوزه‌هایی فراتر از بانک؛ مانند کارت‌های بازرگانی و بیمه به کار گرفته شود. او معتقد است داده‌های زنده و برخط، شتاب حل مشکلات ساختاری کشور را چند برابر می‌کند و باید وب‌سرویسی برخط به آن متصل شود.
مجلس نیز با این اقدام همراه است؛ عضو ناظر مجلس در هیئت عالی بانک مرکزی از ضرورت اتصال داده‌های مالیاتی و خودرویی به این سامانه سخن گفته و بر این باور است چنین ابزاری می‌تواند شفافیت و عدالت در تسهیلات بانکی را به سطحی برساند که پیش‌تر تجربه نشده است. رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز تجمیع داده‌ها را کلید تخصیص بهتر منابع دانسته و بر اهمیت استفاده حداکثری از ظرفیت‌های این سامانه تأکید کرده است.

تغییر پارادایم در نظارت قضایی

در بخش قضایی، معاون اقتصادی دادستان کل کشور این سامانه را «تغییر پارادایم» در نظارت دانسته و گفته است این تحول، نظام را از نظارت پسینی و واکنش دیرهنگام، به نظارت پیشینی و برخط منتقل می‌کند؛ تغییری که می‌تواند عملاً از بروز تخلفات بزرگ جلوگیری کند. او هشدار می‌دهد امنیت شبکه و حفاظت از داده‌ها باید اولویت نخست باشد؛ موضوعی که به گفته یکی از اعضای هیئت عالی بانک مرکزی، در کنار قابلیت هشداردهی زودهنگام، از مهم‌ترین مزیت‌های این سامانه است.

پاسخ مستقیم به انتقادهای دیرینه

راه‌اندازی «سامانه روابط اشخاص» در شرایطی انجام شده که نظام بانکی کشور سال‌ها با انتقادهایی چون رفیق‌بازی در اعطای تسهیلات، تمرکز منابع در دستان معدود گروه‌ها و ضعف شفافیت در تصمیم‌گیری روبه‌رو بوده است.

این سامانه قادر است پیوندهای مالی یا مالکیتی را حتی وقتی در چند لایه به ظاهر بی‌ارتباط پنهان شده‌اند، شناسایی کند.
چنین تغییری نه فقط کنترل ریسک را تقویت می‌کند؛ بلکه فضای رقابت سالم را میان فعالان اقتصادی گسترش می‌دهد و تصمیم‌های نظارتی را بر پایه داده‌های زنده ممکن می‌کند؛ مزیتی که در بسیاری از بحران‌های گذشته به دلیل تأخیر اطلاعات، به شدت محسوس بود.

جزئیات فنی و قانونی

سامانه با سه ماژول اصلی طراحی شده؛ اشخاص مرتبط، مالک واحد، ذی‌نفع واحد و وظایف آن شامل جلوگیری از تمرکز منابع بانکی در اختیار اشخاص با منافع مشترک و شناسایی روابط سببی، نسبی، مدیریتی، مالکیتی، نیابتی و مالی است.

پایه حقوقی سامانه به موادی چون ماده ۸ آیین‌نامه پیشگیری از انباشت مطالبات غیرجاری، دستورالعمل محاسبه نسبت کفایت سرمایه و ماده ۲۹ قانون مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم متکی است.

یک آینده بدون پنهان‌کاری بانکیرونمایی از «سامانه روابط اشخاص» می‌تواند آغازگر دوره‌ای باشد که شفافیت، سرعت و پیش‌بینی جایگزین تأخیر، ابهام و مصلحت‌اندیشی‌های پشت‌پرده شود.

بانک مرکزی وعده داده با ورود اطلاعات تازه و اتصال‌های بیشتر، قابلیت‌های سامانه را به‌ طور مستمر ارتقا دهد.
اگر این وعده‌ها عملی شود، شاید بتوان گفت رانت و رفیق‌بازی بانکی برای نخستین بار، زیر نور پرژکتور نظارت برخط قرار گرفته و جایی برای پنهان ‌شدن باقی نخواهد ماند.