مالاریا یکی از قدیمیترین بیماریهایی است که هنوز هم در برخی استانهای کشور از جمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان فراوانی داشته و تبعات بهداشتی و خسارات مالی و جانی زیادی را از خود بر جای گذاشته است.
اگر چه پیش از این مقرر بود تا سال ۲۰۲۱ ایران موفق به اخذ گواهی حذف مالاریا از طرف سازمان بهداشت جهانی گردد، اما با مشاهده و پراکنش مبتلایان به این بیماری در استانهای شرقی و جنوبی به نظر می رسد این موفقیت به تعویق افتاده است.
اگر چه طی سالهای ۹۶ و ۹۷ کشور به حذف مالاریا نزدیک شد، اما بنا بر گفته کارشناسان پس از آن بخش بهداشت و درمان دچار خوشخیالی شد که مالاریا را حذف کرده است و این موضوع موجب کند شدن برنامهها در این زمینه گردید.
با کاهش حساسیت در خصوص بیماری مالاریا در رسانههای جمعی مردم هم تصور کردند که دیگر مالاریا وجود ندارد و حساسیتها و مراقبتهایشان را کم کردند و با توجه به اینکه که کشورهای همسایه از جمله افغانستان و پاکستان برنامه مدونی برای مبارزه با مالاریا ندارند و بیشتر بیماران مبتلا به مالاریا افرادی هستند که به این کشورها سفر داشتند، به نظر میرسد بار دیگر ریشه کنی این بیماری در کشور به تاخیر افتاده است.
آمار های رسمی نشان می دهد که سوختبران و کولبران بیشترین آمار ابتلا به این بیماری را به ویژه در استان های سیستان و بلوچستان و هرمزگان دارند؛ آنها که از مرزهای غیررسمی به پاکستان تردد دارند، آنجا توقف میکنند، پشه آنها را نیش میزند، به روستایشان بر میگردند وچند روز یا چند ماه بعد با نشانههای ابتلا مواجه میشوند.
از آن جا که مرزنشینان نیز در آن سوی مرزها دارای خانواده و رفت آمد هستند، در دسته سایر قربانیان این بیماری جا میگیرند.از طرفی بسیاری از اهالی پاکستان برای کار به اینطرف مرز میآیند و به همین دلیل تا ریشه کنی این بیماری فاصله داشته و هر ساله بر آمار مبتلایان به مالاریا در ایران میافزاید.
شناسایی ۵۴ مبتلا به مالاریا در هرمزگان
گزارش رسمی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان در همین رابطه از شناسایی ۵۴ مورد ابتلا به مالاریا در سال جاری حکایت دارد که ۱۹ نفر را مبتلایان ایرانی، ۱۳ نفر تبعه افغانستان، ۲۱ نفر تبعه پاکستان و یک مورد نیز از اتباع قاره آفریقا تشکیل می دهد. این موضوع نشان میدهد بخش قابل توجهی از موارد مربوط به مهاجران و اتباع خارجی است و از مجموع موارد ثبتشده، ۴۸ مورد از نوع ویواکس، پنج مورد فالسیپاروم و یک مورد میکس بوده است.
بنا به گفته مسئولان دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان اگر چه تعداد بیماران شمناسایی شده به مالاریا طی سال جاری در مقایسه با ۱۲۹ مورد سال گذشته، کاهش قابل توجه ۵۹ درصدی را نشان میدهد و این افت چشمگیر، در نگاه نخست نشانهای امیدبخش از کارآمدی طرحهای کنترل و مراقبت بیماری است، اما کارشناسان هشدار میدهند که اقلیم مساعد استان برای تکثیر پشه ناقل، میتواند در صورت غفلت، بار دیگر شعلههای خاموششده مالاریا را زنده کند، چرا که تداوم شرایط اقلیمی گرم و مرطوب، وجود فاضلابهای روباز و آبهای راکد در حاشیه شهرها، میتواند زمینه فعالیت مجدد پشه ناقل را فراهم کند.
آنان تأکید دارند که همکاری شهرداریها و دهیاریها در جمعآوری آبهای راکد، پاکسازی محیط و انجام سمپاشیهای منظم، از ضروریترین اقدامات برای حفظ وضعیت کنترلشده استان است.
شایع ترین مالاریا در ایران
یک متخصص بیماریهای عفونی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص این بیماری به ما میگوید: مالاریا یک بیماری انگلی است. عامل این بیماری، انگلهای تک سلولی از جنس پلاسمودیوم است که گونههای متعددی را شامل میشود. در ایران سه گونه پلاسمودیوم به نامهای ویواکس، فالسیپاروم و مالاریه وجود دارند. پلاسمودیوم ویواکس شایعترین و پلاسمودیوم فالسیپاروم شدیدترین و خطرناکترین نوع این انگل است - معمولا پلاسمودیوم فالسیپاروم در پاکستان شیوع بیشتری دارد- .
مینو محرز میافزاید: شایعترین روش انتقال مالاریا به انسان از طریق گزش پشههای آنوفل است.
دکتر محرز با اشاره به علائم بالینی بیماری، ادامه میدهد: علامت متداول بیماری تب شدیدی است که همراه با سایر علائم لرز و تعرق، احساس ناراحتی عمومی، سردرد، حالت تهوع و استفراغ، اسهال، درد شکم، درد عضلانی یا مفصلی، خستگی، تنفس سریع، ضربان قلب سریع و سرفه میباشد.
کاهش محسوس آمار ابتلا به مالاریا
به گفته وی استان هرمزگان به دلیل شرایط اقلیمی خاص، وجود سواحل مرطوب و تردد اتباع خارجی از کشورهای هممرز، همواره یکی از مناطق حساس کشور در زمینه کنترل و پیشگیری از مالاریا محسوب میشود و هرچند اجرای برنامههای مراقبتی گسترده طی سالهای اخیر موجب کاهش محسوس آمار ابتلا شده است، اما خطر بازگشت بیماری در این استان همچنان پابرجاست چرا که گسترش مهاجرت از کشورهای افغانستان و پاکستان یکی از عوامل شیوع این بیماری در هرمزگان محسوب میشود و هرساله تعداد قابل توجهی از مبتلایان به این بیماری اتباع هستند.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران میافزاید: براساس دادههای اپیدمیولوژیک، بیشتر موارد شناساییشده در ایران مربوط به گونه انگل ویواکس است که نوع خفیف اما مزمنتر مالاریا محسوب میشود. البته مواردی از نوع فالسیپاروم – اتباع پاکستانی مبتلا به مالاریا - و حتی نوع ترکیبی نیز گزارش شده که نشان از تنوع منبع آلودگی دارد.
پشههای مقاوم به سموم موجود
محرز با ابراز نگرانی از ورود پشههای مقاوم به سموم موجود از طریق مهاجران افغانستانی و پاکستانی میگوید: به دلیل عدم توجه کشورهای همسایه به ریشه کنی بیماریهایی نظیر مالاریا احتمال شیوع بیماریهای وارداتی از مرزهای کشور وجود دارد. همانطور که به طور مرتبط سل مقاوم به درمان از کشورهای همسایه وارد ایران میشود. بنابراین احتمال ورود مالاریای مقاوم به درمان از طریق کشور پاکستان نیز وجود دارد، چراکه اتباع به راحتی در مرزهای ایران رفتوآمد دارند.
وی ادامه میدهد: مالاریا بیماری قابل تشخیص است که در بیشتر مواقع قابل درمان میباشد، اما اگر نوع فالسیپاروم وارد ایران شده باشد علائم شدیدتر و درمان سختتری نیز دارد. هرچند داروهای مؤثر برای درمان مالاریا وجود دارد، اما مقاومت دارویی انگلها و تغییرات اقلیمی جهانی از مهمترین چالشهای پیشروی کنترل بیماری هستند و هرگونه غفلت در مراقبتهای محیطی و بهداشتی میتواند چرخه انتقال را مجدداً فعال کند و تلاش چندساله برای ریشهکنی این بیماری را به خطر اندازد.
ضرورت استمرار مراقبتها
به گفته این متخصص عفونی، بررسی مجموعه دادهها و اظهارنظرهای کارشناسی نشان میدهد که مبارزه با مالاریا در استان هرمزگان اگرچه طی سالهای اخیر با موفقیتهای چشمگیری همراه بوده، اما همچنان نیازمند هوشیاری دائمی، استمرار مراقبتها و نگاه چندبُعدی است. تجربه تاریخی این استان ثابت کرده است که کوچکترین وقفه در اقدامات پیشگیرانه یا اختلال در مدیریت محیط زیست شهری، میتواند به بازگشت موجی از ابتلا منجر شود و سلامت عمومی را با تهدیدی جدی مواجه کند.
دکتر محرز اضافه میکند: تیم بسیار قویای در وزارت بهداشت داریم که بیتردید این بیماری را همچون سالهای گذشته کنترل خواهند کرد و امید میرود با اقدامات مقابلهای موثر ریشهکنی این بیماری را ثبت کنیم.
نظر شما