به گزارش  قدس آنلاین، در پی تاکید مقام معظم رهبری بر جهاد تبیین این مسئله این روزها در فضای نخبگانی و رسانه‌ای با جدیت و قوت دنبال می‌شود؛ جهادی که با بررسی ریشه‌ها و تاریخچه آن به سیره ائمه معصوم(ع) می‌رسیم ... از این رو، به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت حضرت موسی‌بن جعفر(ع) با حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا، پژوهشگر و مولف سیره اهل بیت(ع) و مولف کتاب «امام کاظم(ع) اسوه صلابت و ظلم‌ستیزی» درباره جهاد تبیین در سیره امام کاظم(ع) به گفتگو پرداخته‌ایم که مشروح این گفتگو در ادامه می‌آید:

ضرورت جهاد تبیین که رهبری معظم انقلاب بر آن در شرایط امروز جامعه تاکیدی ویژه دارند، از چه باب است و آیا شواهد و نشانه‌هایی از این جهاد در سیره امام کاظم(ع) وجود دارد؟

تبیین اگر نباشد و اهداف و واقعیت‌ها تعریف نشود، دشمن سوءاستفاده کرده و درصدد تحریف برمی‌آید، برای همین، تبیین از صدر اسلام وجود داشته و حضرت رسول(ص) قبل از جهاد در میدان با جهاد تبیین مردم را آگاه می‌کردند و اگر سوءتفاهمی از جانب منافقان و کفار ایجاد می‌شد حضرت(ص) از این مسیر به دفاع از حقایق برمی‌آمدند. جهاد تبیین به جلوگیری از تحریف تاریخ و حقیقت و نیز تعمیق بصیرت مردم کمک می‌کند. برای مثال اگر حرکت تشیع بخواهد ادامه بیابد باید تلاش‌های تبیینی مستمر در این باره وجود داشته باشد. دیگر ضرورت جهاد تبیین، جلوگیری از تغییر باورهای مردم در جنگ نرم دشمن است.
درباره سیره امام کاظم(ع) نیز باید توجه داشت ایشان در مسیر دفاع از قرآن و اهل بیت(ع) مبارزات فراوانی داشته‌اند و در دفاع از فضیلت‌ها و نیز جهاد تبیین، نقشی مهم ایفا کرده‌اند.

حضرت موسی‌بن جعفر(ع) در آن شرایط خفقان و فشار شدید سیاسی دستگاه خلافت بنی‌العباس با چه شیوه‌هایی درصدد جهاد تبیین برمی‌آمدند؟

در زیارتنامه مخصوص امام کاظم(ع) می‌خوانیم: «... وَجاهَدْتَ فِی اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ حَتَّیٰ أَتَاکَ الْیَقِینُ ...». این جهاد شاخه‌های مختلفی دارد که تبیین هم جزء آن است.
یکی از نمونه‌های مهم از جهاد تبیین در سیره موسی‌بن جعفر(ع) درباره فاجعه فخ است؛ این قیام از قیام‌های موردتایید اهل بیت(ع) بود که توسط حسین بن علی شکل گرفت؛ او در برخورد با والی مدینه قیام کرد و به شهادت رسید ... دشمن تلاش می‌کرد این قیام را غیرواقعی و برای دستیابی به مطامع دنیایی جلوه داده و هدف آن را تحریف کند اما امام کاظم(ع) مقابل آن ایستادند و در مقابل خلافت عباسی از شهید فخ دفاع کردند؛ در «مقاتل الطالبین» ابوالفرج اصفهانی آمده است که حضرت(ع) درباره این قیام فرمودند: شیهد فخ از جهان رفت در حالی که مسلمان و صالح بود و امر به معروف و نهی از منکر می‌کرد و در میان خاندان ما، مانند او نبود ... همین جمله، برای تاریخ روشنگری کرده است تا بدانند هدف قیام فخ دنیاطلبی نبوده است.

در مقابل کارشکنی‌های خلفای عباسی علیه خاندان امامت به ویژه امام کاظم(ع) و ظلم‌های بی‌شمار هارون علیه حضرت(ع)، موسی‌بن جعفر(ع) چگونه تبیین حقایق را در پیش گرفتند؟

از شیوه‌های حضرت(ع) در جهاد تبیین، مقابله با تحریف بود، زمانی هارون شخصاً برای دستگیری حضرت(ع) به مدینه رفت (چون احساس می‌کرد دیگران نمی‌توانند کار او را انجام دهند)، لذا برنامه‌ریزی کرد و مقدماتی چید و تا جایی پیش رفت که هنگام دستگیری امام کاظم(ع) به مسجدالنبی(ص) رفت و رو به سوی قبر پیامبر(ص)، عرضه کرد: سلام بر تو ای رسول خدا(ص) و سلام بر تو ای پسرعمو! در واقع او با این خطاب می‌خواست خود را قوم و خویش پیامبر(ص) معرفی کند! اما امام کاظم(ع) هم که حضور داشتند، فرصت را غنیمت شمردند و صفوف حاضران را شکافتند و در میان حیرت و سکوت مردم بیان کردند: سلام ای رسول خدا(ص) و سلام بر تو ای پدر! ... این یعنی مردم بدانید اگر هارون پسرعموی پیامبر(ص) است من فرزند رسول خدا(ص) هستم! ... این جهاد تبیین موسی‌بن جعفر(ع) در بزنگاه‌ها به روشنگری برای مردم کمکی شایان کرد.

در دفاع از غصب ولایت و خلافت که منصبی الهی و حق اهل بیت(ع) پیامبر(ص) است، امام کاظم(ع) چگونه از جهاد تبیین بهره گرفتند؟

باید توجه داشت غصب فدک، غصب ساده دنیایی نبود بلکه نماد غصب حکومت آل الله(ع) بود ، از این رو، اهل بیت(ع) همواره نسبت به آن جهاد تبیین داشتند یکی از کسانی که در حکومت بنی العباس درصدد بود این مسئله را دنیایی نشان دهد مهدی، سومین خلیفه عباسی بود ... وی زمانی اعلام کرد هر کس حقی بر خلافت دارد برای دریافت آن اقدام کند؛ امام کاظم(ع) از فرصت استفاده و بیان کردند من نیز حقم را می‌خواهم، خلیفه گفت: حق شما چیست؟ حضرت(ع) فرمودند: فدک؛ خلیفه از حدود فدک سوال کرد و امام(ع) در پاسخ او فرمودند: حد اول آن کوه اُحُد، حد دوم آن عریش مصر، حد سوم آن سیف البحر و حد چهارم آن دومة الجندل است. خلیفه از این پاسخ غصبناک شد و گفت: اینکه بسیار است! امام کاظم(ع) با این پاسخ تبیین کردند که منظور ما از فدک، حق امامت و حکومت بر دنیای اسلام است این حقی است که باید به ما بازگردانده شود! 
علاوه بر این، روزی موسی‌بن جعفر(ع) در کنار کعبه هارون را دید، خلیفه به ایشان عرضه داشت: آیا تو مخفیانه مردم را به بیعت و رهبری خود دعوت می‌کنی؟ حضرت(ع) با شهامت فرمودند: بله! ما بر دل‌های مردم حکومت می‌کنیم و شما بر جسم‌های آنها ... یعنی حکومت ما معنوی است.

با توجه به اینکه ائمه(ع) مفسران حقیقی قرآن و آشنا به باطن آیات هستند آیا در جهاد تبیین حضرت موسی‌بن جعفر(ع) درباره تفسیر صحیح آیات نیز مصادیقی وجود دارد؟

هارون الرشید سلطانی گردن‌کِش و متکبر بود و به قدری بر حکومت خویش می‌بالید که می‌گفت ای ابرها ببارید که هر جا شما ببارید بر زمین‌های حکومت من است! از این رو، زمانی که امام کاظم(ع) در قصر او بودند، فرمودند: این دنیا سرای فاسقان است و آیه ۱۴۶ سوره مبارکه اعراف را تلاوت کردند و به هارون هشدار دادند: «سَأَصْرِفُ عَنْ آیَاتِیَ الَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ ...؛ من آنان را که در زمین به ناحق کبر و بزرگمنشی کنند از آیات خود رو گردان و معرض خواهم ساخت...». هارون پرسید: دنیا خانه کیست؟ حضرت(ع) فرمودند: دنیا برای شیعیان ما سرای آرامش و برای دیگران آزمایش است ... سپس هارون پرسید: آیا ما کافر هستیم؟ امام کاظم(ع) فرمودند: خیر! اما چنان هستید که خدای متعال می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ کُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ؛ هیچ ندیدی حال مردمی را که نعمت خدا را به کفر مبدل ساختند و (خود و) قوم خود را به دیار هلاکت رهسپار کردند؟».

در تربیت و هدایت مردم و نشان دادن راه و طریق بندگی به آنها امام کاظم(ع) چگونه از جهاد تبیین بهره می‌گرفتند؟

تبیین حقیقت برای بِشر حافی از بزرگان عرفا از جلوه‌های این جهاد تبیین در سیره باب الحوائج(ع) است؛
 مرحوم علامه حلی در «مِنْهاجُ الکَرامَة» آورده که امام کاظم(ع) حقیقت را به گونه‌ای برای بِشر تبیین کردند که از فردی گنهکار به مشاهیری از عرفا تبدیل شد! نقل شده حضرت(ع) از کوچه‌های بغداد عبور می‌کردند که صدای موسیقی از منزل بِشر به بیرون می‌آمد و همه محله را پر کرده بود، حضرت(ع) خادم او را صدا کردند و فرمودند: صاحب این خانه عبد است یا آزاد؟ غلام پاسخ داد: آزاد است؛ امام کاظم(ع) فرمودند: «معلوم است که آزاد است. اگر بنده بود پروای صاحب و مالک و خداوندگار خویش را می‌داشت و این بساط را پهن نمی‌کرد». وقتی خادم ماوقع را برای بشر گفت او به قدری متاثر شد که پای‌برهنه در پی امام(ع) روانه شد و توبه کرد ... حضرت موسی‌بن جعفر(ع) با یک جمله بجا توانستند چنین تحولی را در یک انسان رقم بزنند. باید توجه داشت در جهاد تبیین باید همه جوانب اعم از شخص، زمان و موقعیت را رعایت و از انحرافات جلوگیری کنیم.
مثال دیگر در جهاد تبیین برای هدایت امت توسط امام کاظم(ع) نوع برخورد ایشان با صفوان جمال بود؛ وی شتردار بود و شتر کرایه می‌داد و از این مسیر گذران زندگی می‌کرد، زمانی امام(ع) به او فرمودند: همه چیز تو نیکو است جز یک چیز؛ اینکه شتران خود را به طاغوت زمان کرایه می‌دهی؛ صفوان پاسخ داد: من برای حج شترهایم را به خلیفه کرایه می‌دهم و خودم هم همراه او نمی‌روم؛ امام کاظم(ع) فرمودند: آیا از او طلبی داری و دوست داری در حیات باشد و قرض تو را بدهد؟ وی پاسخ داد: بله؛ امام کاظم(ع) ادامه دادند: صفوان کسی بخواهد که طاغوت زنده بماند از آنها خواهد بود!
حضرت موسی‌بن جعفر(ع) اینچنین صفوان را متوجه اشتباهش نموده و عدم همکاری با طاغوت را به او گوشزد کردند و صفوان در پی این تبیین، همه شترهایش را فروخت و هارون از این اقدام او غضبناک شد! این روایت در رجال کشّی نقل شده است.

برکات جهاد تبیین به شیوه امام کاظم(ع) برای امروز جامعه شیعی چیست؟

این جهاد در سیره امام کاظم(ع) به ما یاد می‌دهد هر جا و به هر طریق نمی‌شود سراغ امر به معروف و نهی از منکر رفت و این مهم راه لازم خود را می‌طلبد، جهاد تبیین هنرمندانه باید صورت بگیرد و ابعاد آن بررسی شود تا نتیجه و تاثیری را که باید، داشته باشد.

انتهای پیام

منبع: آستان نیوز