این اتفاق صرفنظر از چرایی و چگونگی مواجهه دستگاه قضایی و نهادهای مربوط با آن، یک بار دیگر به شائبههای گذشته درخصوص پذیرش بدون ضابطه و بیرویه دانشجویان کشورهای همسایه، بهویژه دانشجویان عراقی به دلیل نیاز مالی دانشگاهها دامن زده است.
آمارهای مختلف از تعداد دانشجویان عراقی در ایران
در خصوص تعداد دانشجویان عراقی در ایران، مسئولان تاکنون آمارهای متفاوتی را ارائه دادهاند. «یاسر عبدالزهرا الحجاج» رایزن فرهنگی عراق در ایران در گفتوگویی با ایسنا در مهر ۱۴۰۲ گفته بود بیش از ۵۰هزار دانشجوی عراقی در ایران درس میخوانند.
اما «نعیم العبودی» وزیر علوم عراق، سال گذشته شمار این دانشجویان در ایران را نزدیک به ۱۰۰هزار دانشجو عنوان کرده بود.
مسئولان فرهنگی و دانشگاهی ما نیز در این خصوص آمارهای مختلفی را ارائه دادهاند؛ چنانکه حجتالاسلام اباذری، مسئول فرهنگی ستاد اربعین و رایزن فرهنگی ایران در عراق، مرداد سالجاری در این خصوص گفته: نخستین آماری که داشتیم ۲۳دانشجوی عراقی بود که در ایران تحصیل میکردند، اما هماکنون بیش از ۷۰هزار دانشجوی عراقی در ایران داریم که در رشتههای مختلف تحصیل میکنند؛ این رقم رو به افزایش است و جوانان عراقی نیز تمایل دارند در ایران درس بخوانند.
این در حالی است که سعید حبیبا، معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان کشورمان یک ماه بعد، شهریور امسال از تحصیل حدود ۳۰هزار دانشجوی عراقی در دانشگاههای مختلف کشور خبر داده است.
مسئولان میگویند دانشگاهها براساس افق برنامه هفتم توسعه، یعنی تا سه سال دیگر باید تعداد دانشجویان خارجی را به ۳۲۰هزار نفر افزایش دهند. بیتردید لازمه تحقق این هدف، توجه به کیفیت آموزشی از یک سو و الزامات فرهنگی در دانشگاهها از سوی دیگر است. بهویژه وقتی بدانیم مسئولان وزارت علوم عراق سه سال پیش نام ۲۷ دانشگاه ایرانی را از فهرست دانشگاههای مورد تأیید این کشور حذف کردند؛ دانشگاههایی همچون علامه طباطبایی تهران، بوعلی سینای همدان، خواجه نصیر طوسی، شهید باهنر کرمان، صنعتی اصفهان و... .
کیفیت را فدای منافع مالی نکنیم
هاشم داداشپور، معاون وزیر علوم و رئیس سابق سازمان امور دانشجویان دو سال پیش با بیان اینکه دانشگاههای ما در پذیرش و جذب دانشجویان خارجی نباید از کیفیت آموزش غافل شوند، گفته بود: «در جذب دانشجویان خارجی نباید فقط نگرش مادی و اقتصادی حاکم باشد».سعید حبیبا، معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان نیز بهتازگی در این خصوص گفته است: «در تلاش هستیم بهترین دانشجویان از کشور دوست و برادر عراق وارد ایران شوند و بر این نکته تأکید داریم که دانشگاهها نباید به هیچ وجه نسبت به ضعفهای تحصیلی دانشجویان کوتاهی کنند، حتی اگر به اخراج آنها منجر شود».
چرا افزایش پذیرش دانشجویان خارجی؟
هاشم داداشپور، رئیس سابق سازمان امور دانشجویان حالا در گفتوگو با قدس درخصوص مهمترین دلایل افزایش تعداد دانشجویان کشورهای منطقه در دانشگاههای ایران میگوید: نخستین نکته مهمی که وجود دارد این است ایران در زمینه تولیدات علمی در سطح دنیا جایگاه مهمی دارد، یعنی جزو ۱۵ کشور نخست دنیاست. بهطور طبیعی دانشگاههای کشور نیز چنین شرایطی دارند. دلیل مهم دیگر به اشتراکات فرهنگی، مذهبی و تاریخی برمیگردد. این اشتراکات موجب میشود گرایش به جمهوری اسلامی ایران نسبت به گذشته افزایش پیدا کند و اثر خود را در جذب دانشجویان بینالمللی بگذارد. عامل دیگر به سیاستهایی مربوط میشود که آموزش عالی برای جذب دانشجویان بینالمللی در پیش گرفته است. از سال ۱۳۹۴ تا الان روند رشد جمعیت دانشجویی ما رو به کاهش بوده است بهطوری که از ۴میلیون و ۹۰۰ هزار دانشجو، الان به ۳میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجو رسیدهایم. به عبارت دیگر، روند رشد جمعیت دانشجویی در ایران متوقف شده و به سمت کاهش میل کرده؛ در حالی که ظرفیتهای دانشگاههای کشور همچنان بالاست و طبیعی است اگر دانشگاهی بخواهد این ظرفیت را احیا کند باید با تغییر در سیاستهایش جذب دانشجویان بینالمللی را مورد هدف خود قرار دهد.
وی حرکت به سمت بینالمللی شدن دانشگاههای کشور را یکی دیگر از دلایل افزایش جذب دانشجویان بینالمللی عنوان میکند و میافزاید: جذب دانشجویان بینالمللی یکی از ارکان اصلی سیاستهای بینالمللی یا بینالمللی شدن دانشگاههای کشور است و اگر دانشگاهی بخواهد در حوزه جهانی و محیط پیرامونی خود اثرگذار باشد، یکی از الزامات آن، جذب دانشجوی بینالمللی است.
داداشپور با اشاره به نقش دانشجویان خارجی در حوزههای اقتصادی و فرهنگی تصریح میکند: دانشجویان بینالمللی بهترین مجرا برای حداکثرسازی صادرات کشور در بخشهای کالا و خدمات هستند. در حوزه فرهنگی هم موضوع به همین شکل است، یعنی اگر بخواهیم با صدور یک کالای فرهنگی روی کشور دیگری اثر بگذاریم طبعاً دانشجویان بینالمللی میتوانند با سرعت زمینه این انتقال را ایجاد کنند. ضمن اینکه بحثهای بیننسلی و بینفرهنگی هم مطرح است. به هرحال اگر میخواهیم بهترین اثر را بر کشورهای پیرامونی بگذاریم و در آینده، نفوذ خود را در این کشورها تقویت کنیم، تحقق این هدف جز از طریق جذب دانشجویان بینالمللی امکانپذیر نیست.وی درباره صحت اظهارات کسانی که ادعا میکنند مدیران دانشگاهها براساس دستور وزارت علوم ابتدا اقدام به بینالمللی کردن دانشگاه ها میکنند و سپس بدون فراهم کردن ظرفیتهای آموزشی، جذب دانشجویان کشورهای منطقه را در دستور کار قرار میدهند، میگوید: این یک گزاره است؛ وقتی سیاست کشور بر بینالمللی شدن دانشگاهها قرار گرفته، بهطوری که طبق مصوبه مجلس تا پایان قانون برنامه هفتم پیشرفت کشور باید ۳۲۰هزار دانشجوی بینالمللی جذب دانشگاهها شود طبیعی است برنامهریزی برای جذب چنین دانشجویانی هم جزو ضروریترین کارها تلقی شود. اما این بحث که نخست باید ظرفیتها توسط دانشگاهها ایجاد شود بعد جذب دانشجوی بینالمللی اتفاق بیفتد و یا بر عکس، مثل قضیه مرغ و تخممرغ است. با وجود این نمیتوان گفت ابتدا دانشگاه برود همه چیز را فراهم کند بعد اقدام به جذب دانشجوی بینالمللی کند. ضمن اینکه با توقف و کاهش جمعیت دانشجوی داخلی در سالهای اخیر الان بخش مهمی از ظرفیتها و صندلیهای دانشگاههای ما در حوزه علوم پایه مثل فیزیک، شیمی و بخشی از رشتههای مربوط به علوم انسانی خالی است و اگر دانشگاههای ایران بخواهند دانشجویان بینالمللی در چنین رشتههایی جذب کنند که نیاز کشورهای منطقه هم باشد، یک فرصت برای آنها و کشور است.
رئیس سابق سازمان امور دانشجویان ادعای تحصیل دانشجویان عراقی در بهترین رشتهها و دانشگاههای ایران با پرداخت هزار تا هزارو۵۰۰ دلار در هر ترم را رد میکند و میافزاید: چون هر دانشگاهی سیاستهای خاص خود را دارد و قاعدتاً هم دانشگاهها به ظرفیتها و سیاستهای علمی بیش از جذب دانشجو و تأمین منابع مالی اهمیت میدهند. البته در عین حال کاملاً طبیعی است دانشگاهها برای اینکه ظرفیتهای علمی خود را تثبیت کرده و ارتقا دهند به منابع مالی کافی نیاز دارند که جذب دانشجویان بینالمللی یکی از راههای تحقق این هدف است. در دنیا هم وضعیت همینطور است. پس، از این بابت هم مشکل خاصی وجود ندارد. ناگفته نماند دانشگاهها برای اینکه بتوانند نخبگان علمی را در دانشگاههای خود نگه دارند یا نخبگان کشورهای دیگر را جذب کنند از راهکار بورسیه کردن استفاده میکنند که وزارت علوم هم با این سیاست همراه است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به اینکه چرا شرط الزام یادگیری زبان فارسی برای پذیرش و حضور در دانشگاههای ایران در مورد دانشجویان عراقی رعایت نمیشود، میگوید: چنین چیزی نیست. براساس مصوبه سال گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی، دانشجویان بینالمللی -فرقی نمیکند از کدام کشور باشند- میتوانند همزمان با تحصیل در ایران به یادگیری زبان فارسی اقدام کنند. به عبارت دیگر، با مصوبه اخیر امکان پذیرش دانشجویان بینالمللی در دانشگاههای ایران مشروط بر این است که دانشگاههای ما توانایی ارائه تدریس از طریق زبان انگلیسی را داشته باشند. البته مصوبه یاد شده یک شرط دیگر لحاظ کرده است و آن اینکه دانشجویان بینالمللی تا پایان تحصیلاتشان باید زبان فارسی را یاد بگیرند تا بتوانند مدرک دانشآموختگی دریافت کنند.
داداشپور سپس به بحث الزامات پذیرش دانشجوی بینالمللی از سوی دانشگاههای ایران میپردازد و بیان میکند: هر دانشگاهی متناسب با شرایط خود، راهبرد متفاوتی برای این کار دارد. برخی از ضرورتها، ضرورتهای داخلی دانشگاهی است. یعنی معمولاً هر دانشگاه برای خودش یک شرایط علمی، اداری و اجرایی را تعریف میکند؛ مثلاً اینکه معدل دیپلم دانشجو باید بالای فلان عدد باشد یا زبان فارسی را بلد باشد و... و چنانچه دانشجو آن شرایط را دارا باشد، امکان جذب دانشجو فراهم خواهد بود.
هیچ تفاوتی میان دانشجوی داخلی و دانشجوی خارجی نیست
رئیس سابق سازمان امور دانشجویان در پاسخ به اینکه آیا مقررات و آییننامههای انضباطی دانشگاهها در قبال دانشجویان خارجی اعمال میشود یا اینکه چون آنها میهمان کشور ما هستند با آنها با تساهل و تسامح رفتار میشود، اظهار میکند: هیچ تفاوتی میان دانشجوی داخلی و خارجی نیست. سیاستهای دانشگاه اعم از سیاستهای انضباطی و غیرانضباطی برای همه دانشجویان اعمال میشود. دانشجوی خارجی هم قاعدتاً از یک سیاست یکسان تبعیت میکند و سیاستهای دوگانهای برای دانشجو تعریف نمیشود.
وی با ابراز بیاطلاعی از ماجرای اخیر دانشگاه بوعلی همدان و تجمع اعتراضی دانشجویان ایرانی و مردم این شهر، میگوید: به هرحال نباید این موضوع را سیاسی دید. در هیچ جای دنیا هم با چنین مسائلی سیاسی برخورد نمیکنند. ضمن اینکه طبق قوانین کشور ما کسی که مرتکب جرم یا تخلفی شود، فرقی ندارد ایرانی باشد یا خارجی و طبق قانون با او برخورد میشود.
نگاه صرفاً اقتصادی به پذیرش دانشجویان خارجی اشتباه است
عضو کمیسیون آموزش دیدهبان شفافیت و عدالت نیز با اشاره به ضرورت برقراری تعادل در پذیرش دانشجویان خارجی در دانشگاههای کشور، عنوان میکند: تبادل دانشجو میان کشورها یک موضوع رایج در نظامهای آموزشی دنیاست و ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ با این حال، این تبادل باید براساس ضوابط علمی و معیارهای دقیق صورت گیرد تا موجب آسیب به ساختار علمی و عدالت آموزشی کشور نشود.
علی امرایی در گفتوگو با قدس با تأکید براینکه تبادل دانشجو در ذات خود اقدامی مثبت و سازنده است، میگوید: اما در صورتی این موضوع میتواند مفید باشد که دارای شرطهای مشخص باشد، در غیر این صورت نه تنها به هدف علمی نمیرسیم، بلکه در ابعاد فرهنگی، اقتصادی و حتی امنیتی ممکن است دچار زیان شویم.
وی تأکید میکند: نخستین گام در این زمینه بررسی سطح علمی متقاضیان است. صرفاً بهدلیل آنکه دانشجوی خارجی آورده مالی دارد، نباید از کیفیت علمی او غافل شویم. نگاه ما نباید صرفاً اقتصادی باشد، بلکه باید جامع و ناظر بر منافع ملی، فرهنگی و علمی کشور باشد.
بسیاری از جوانان و داوطلبان ایرانی با تلاش فراوان در پی ورود به دانشگاههای برتر کشور هستند، اما بهدلیل محدودیت ظرفیت، از تحصیل در این مراکز بازمیمانند؛ در چنین شرایطی، تخصیص بخشی از ظرفیت این دانشگاهها به دانشجویان خارجی، بدون بررسی علمی دقیق، ظلم به داوطلبان داخلی است.عضو کمیسیون آموزش دیدهبان شفافیت و عدالت پیشنهاد میدهد پذیرش دانشجویان خارجی صرفاً از طریق آزمونهای علمی و ارزیابی استاندارد انجام شود و میگوید: امکان تمایز میان دانشجویان مستعد و غیرمستعد باید فراهم شود؛ همچنین لازم است دانشگاههای بینالمللی ویژه دانشجویان خارجی ایجاد شود تا تبادل علمی در قالبی منسجم، مستقل و قانونمند صورت گیرد.
وی با اشاره به اهمیت نگاه بلندمدت در این حوزه میافزاید: تبادل علمی میان کشورها نه تنها میتواند موجب رشد فرهنگی و علمی شود، بلکه در صورت برنامهریزی صحیح، به ارتقای جایگاه علمی ایران در عرصه بینالمللی نیز کمک خواهد کرد؛ اما اگر این روند بدون ضابطه ادامه یابد، به اعتبار علمی دانشگاههای ما آسیب میزند.
امرایی با بیان اینکه درآمد ناشی از تحصیل دانشجویان خارجی نباید ملاک تصمیمگیری باشد، تصریح میکند: درآمد حاصل از تحصیل این دانشجویان معمولاً در همان دانشگاه یا در نهایت در وزارت علوم هزینه میشود و تأثیری در بودجه عمومی کشور ندارد؛ بنابراین، نباید صرفاً به بعد اقتصادی موضوع توجه کنیم. باید در کنار سود مالی محدود، زیان علمی و آموزشی را نیز در نظر بگیریم.
اگر پذیرش دانشجویان خارجی بدون رعایت معیارهای علمی انجام شود، در حقیقت بخشی از ظرفیت علمی کشور را از جوانان خودمان سلب کردهایم. باید آورده علمی و فرهنگی این دانشجویان را مدنظر قرار دهیم و بر همین اساس سازوکار پذیرش را تنظیم کنیم.
عضو کمیسیون آموزش دیدهبان شفافیت و عدالت با اشاره به تکلیف دانشگاهها برای جذب تعداد مشخصی دانشجوی خارجی در برنامه هفتم توسعه، ادامه میدهد: هرچند این موضوع جنبه قانونی دارد و قابل اجتناب نیست، اما اجرای آن باید در چارچوبی عقلانی و با رعایت منافع ملی انجام شود. حتی اگر قانونی کاستی داشته باشد، باید اجرا شود و اصلاح آن نیز طبق قانون، نیازمند رأی دو سوم نمایندگان مجلس است.
ما موظف به اجرای قانون هستیم، اما باید مسیر اجرای آن را به نحوی طراحی کنیم که برای کشور بیشترین منفعت را داشته باشد. باید بررسی شود چه تعداد دانشجو، با چه شرایطی و در چه دانشگاههایی پذیرفته شوند تا هم شأن علمی دانشگاهها حفظ شده و هم قانون رعایت شود.
برای متقاضیان خارجی آزمون ملی برگزار کنیم
وی به ضرورت برگزاری آزمون ملی برای متقاضیان خارجی اشاره میکند و میگوید: این آزمون باید متناسب با زبان و شرایط آموزشی کشور ما طراحی شود تا افرادی که قصد تحصیل در ایران را دارند، از سطح علمی قابل قبول برخوردار باشند. علاوه بر آن، آشنایی کامل با زبان فارسی باید یکی از شروط اصلی پذیرش باشد، زیرا آموزش در دانشگاههای ما به زبان فارسی است.
امرایی یادآور میشود: استادان دانشگاهها معمولاً به زبان فارسی تدریس میکنند و امکان آموزش دو زبانه یا چند زبانه وجود ندارد؛ بنابراین، فردی که وارد کشور میشود باید تسلط کافی به زبان فارسی داشته باشد تا هم از نظر آموزشی دچار مشکل نشود و هم در فضای فرهنگی جامعه دانشگاهی ما ادغام شود.
وی تأکید میکند: دانشجویان خارجی باید از میان نخبگان علمی و افرادی انتخاب شوند که توانایی انتقال دانش، فرهنگ و تصویر مثبتی از ایران را به کشورهای خود دارند. نگاه صرفاً مالی به این موضوع موجب از بین رفتن هدف اصلی، یعنی توسعه علمی کشور خواهد شد.
عضو کمیسیون آموزش دیدهبان شفافیت و عدالت در پاسخ به پرسشی درباره نحوه برخورد دانشگاهها با دانشجویان بینالمللی اظهار میکند: در آییننامههای انضباطی، اصولاً باید با همه دانشجویان اعم از داخلی و خارجی به صورت یکسان رفتار شود. البته ممکن است در برخی مسائل جزئی نوعی تساهل وجود داشته باشد، اما در مسائل اساسی، ازجمله مسائل اخلاقی و انضباطی، نباید هیچ تفاوتی میان دانشجویان ایرانی و غیرایرانی وجود داشته باشد.
امرایی میافزاید: فرهنگها در کشور ما حتی از استانی به استان دیگر متفاوت است، چه برسد به تفاوت فرهنگی میان کشورها. از این رو طبیعی است برخی ملاحظات فرهنگی در برخورد با دانشجویان بینالمللی لحاظ شود، اما اصول انضباطی باید بدون تبعیض اجرا شود.پذیرش دانشجوی خارجی اگر در چارچوب دقیق، علمی و فرهنگی اجرا شود، میتواند فرصتی برای تعامل و گسترش نفوذ فرهنگی ایران در سطح منطقهای و جهانی باشد، اما اگر بدون ضابطه و صرفاً برای منافع مالی انجام گیرد، به نظام آموزشی کشور آسیب وارد خواهد کرد. از این رو ضروری است دستگاههای مربوط با همکاری دانشگاهها، آییننامهها و ضوابط دقیق و الزامآوری برای این موضوع تدوین و اجرا کنند.وی با اشاره به موضوع اخیر در دانشگاه بوعلی همدان میگوید: اگر تخلفی در این خصوص احراز شود، قطعاً طبق ضوابط باید با آن برخورد شود و چه بسا مسئله به مقامات سیاسی هم مرتبط خواهد شد، البته در این مورد به نظر میرسد شیطنت عناصر ضد نظام نیز وجود دارد، هرچند تصمیمگیری نهایی باید بر پایه بررسی اصولی و طبق مقررات انجام شود.
خبرنگار: محمود مصدق – مهدی توحیدی
نظر شما