اقدام اسرائیل در بهرسمیت شناختن منطقه خودخوانده «سومالیلند» بهعنوان یک دولت مستقل، تحولی بیسابقه و تنشزا در شاخ آفریقا و دریای سرخ بهشمار میرود. این منطقه که از سال ۱۹۹۱ خود را مستقل اعلام کرده اما تاکنون هیچیک از اعضای دائم سازمان ملل متحد آن را بهرسمیت نمیشناختهاند، اکنون با امضای توافقنامهای میان تلآویو و هارگیسه روابط دیپلماتیک رسمی برقرار کرده است. اسرائیل این اقدام را در چارچوب توافقهای موسوم به «ابراهیم» توجیه و آن را زمینهای برای همکاریهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی معرفی کرده است.
اهداف راهبردی اسرائیل
تحلیلگران معتقدند این اقدام صرفاً یک گام دیپلماتیک نیست، بلکه بخشی از پروژه بزرگتری برای نفوذ در شاخ آفریقا و دریای سرخ است. موقعیت ژئوپلیتیک سومالیلند در شمال خلیج عدن و ورودی تنگه حیاتی بابالمندب، امکان نظارت بر مسیرهای بینالمللی تجارت انرژی و کالا و کنترل ارتباطات دریایی یمن و دریای سرخ را برای اسرائیل فراهم میکند. ایجاد پایگاه هوایی، استقرار رادارها، تجهیزات شنود و سامانههای ارتباطی در این منطقه، تسلط اسرائیل و امارات بر بنادر حیاتی و مسیرهای دریایی را تقویت میکند و نقش سومالیلند در استراتژی محاصره یمن و محدودسازی نفوذ ایران برجسته میشود.
مخالفتهای منطقهای؛ تهدید حاکمیت سومالی
دولت فدرال سومالی شناسایی سومالیلند را «حمله عمدی به حاکمیت و تمامیت ارضی خود» خوانده و مصر، ترکیه، جیبوتی و اتحادیه آفریقا ضمن حمایت از یکپارچگی سرزمینی سومالی، این اقدام را دخالت در امور داخلی و تهدیدی برای ثبات شاخ آفریقا دانستهاند. عربستان سعودی و قطر نیز ضمن تأکید بر حفظ وحدت و حاکمیت سومالی، این اقدام را نقض آشکار حقوق بینالملل توصیف کردهاند. در سطح گستردهتر، اردن، الجزایر، ایران، عراق، پاکستان، یمن و دیگر اعضای سازمان همکاری اسلامی، شناسایی را بخشی از سیاستهای اسرائیل برای تضعیف امنیت منطقهای و مشروعیت فلسطینیان ارزیابی کردهاند.
آمریکا؛ تردید و ملاحظات راهبردی
موضع ایالات متحده آمریکا در این زمینه اما محتاطانه و پیچیده است. دونالد ترامپ با بیان اینکه «آیا واقعاً کسی میداند سومالیلند چیست؟» تلاش کرده اهمیت موضوع را تخفیف دهد و اعلام کرده کشورش فعلاً برنامهای برای شناسایی ندارد. این واکنش نشاندهنده تردید واشنگتن نسبت به تأیید جداییطلبی نوظهور در آفریقا و ملاحظات عمیق سیاسی داخلی و منطقهای است. کارشناسان تأکید میکنند آمریکا با نگرانی از بیثباتی دریای سرخ و واکنش منفی متحدان عربش، از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس و قطر، تصمیم به احتیاط گرفته است. در عین حال، واشنگتن در تلاش است تعارضات احتمالی میان اسرائیل، امارات و دیگر کشورهای عربی را مدیریت کرده و از تشدید بحرانها جلوگیری کند. از منظر راهبردی، آمریکا میداند شناسایی سومالیلند میتواند نظم منطقهای را بر هم بزند و رقابت با چین و دیگر بازیگران منطقهای را پیچیدهتر کند.
چین؛ تهدیدات امنیتی و اقتصادی
چین اما واکنش صریحی نشان داده و شناسایی سومالیلند را تهدیدی برای امنیت بینالمللی، آزادی کشتیرانی و تجارت انرژی در دریای سرخ و خلیج عدن دانسته است. پکن این اقدام را بخشی از کارزار گسترده اسرائیل و آمریکا برای محدودسازی نفوذ چین در مسیرهای دریایی حیاتی میبیند. کارشناسان چینی هشدار دادهاند این اقدام میتواند ثبات شاخ آفریقا را به خطر بیندازد، جریان تجاری و انرژی جهانی را مختل کند و متحدان چین، ازجمله ایران را در معرض فشار قرار دهد. از نگاه پکن، این اقدام همچنین میتواند الگویی برای جداییطلبی در دیگر مناطق جهان ایجاد کند و نقض آشکار حقوق بینالملل محسوب میشود.
فلسطینیان در معرض خطر
یکی از نگرانیهای بینالمللی، احتمال استفاده از سومالیلند بهعنوان مقصد جابهجایی اجباری فلسطینیان از غزه است. تشکیلات خودگردان فلسطین و جنبش حماس این اقدام را بخشی از تلاشهای اسرائیل برای تضعیف امنیت و مشروعیت فلسطینیان دانستهاند. مصر نیز تأکید کرده هرگونه تلاش برای جابهجایی اجباری فلسطینیان نقض حقوق بینالملل و تهدید مستقیم علیه ثبات منطقهای است.
امارات و اسرائیل؛ گسترش نفوذ در شاخ آفریقا
تحلیلگران هشدار دادهاند اسرائیل با حمایت امارات در پی چندپارهسازی شاخ آفریقا و گسترش شبکه نفوذ نظامی و اطلاعاتی خود است. بندر بربره و زیرساختهای دیگر، امکان تسلط بر دریای سرخ، خلیج عدن و حتی دریای عربی را فراهم میکنند و پایگاه مناسبی برای عملیات نظارتی و اطلاعاتی علیه گروههای نیابتی و متحدان منطقهای ایجاد میشود. این اقدام مشابه تجربه امارات در بندر بوساسو و همکاریهای اسرائیل با بنادر آفریقایی است که نشاندهنده نگاه راهبردی آنها به منطقه است.
پیامدهای ژئوپلیتیک و اقتصادی
تنگه بابالمندب و خلیج عدن، مسیرهای حیاتی تجارت جهانی انرژی و کالا هستند. هرگونه کنترل مستقیم یا غیرمستقیم توسط اسرائیل و امارات، امکان تأثیرگذاری بر جریان نفت و کالاهای جهانی و افزایش نفوذ در خاورمیانه و شاخ آفریقا را فراهم میکند. از منظر بینالمللی، این اقدام میتواند سبب تشدید رقابت قدرتها، افزایش تنشها در دریای سرخ و کاهش امنیت حمل و نقل دریایی شود.
چالشهای پیشرو
شناسایی سومالیلند از سوی تلآویو اقدامی فراتر از دیپلماسی ساده و بخشی از رقابتهای منطقهای و بینالمللی است. مخالفت گسترده کشورهای منطقه، واکنش محتاطانه آمریکا و هشدار چین نشان میدهد این اقدام پیامدهای فرامنطقهای جدی دارد و میتواند ثبات و امنیت یکی از حساسترین گذرگاههای جهان را به خطر اندازد. تحلیلگران تأکید دارند اسرائیل با نادیده گرفتن حقوق بینالملل و تمرکز بر منافع راهبردی خود، تلاش دارد نفوذ نظامی و اطلاعاتی خود را در شاخ آفریقا گسترش دهد، اقدامی که میتواند پیامدهای طولانیمدت برای نظم منطقهای و امنیت جهانی به همراه داشته باشد.
نظر شما