حجت‌الاسلام طاهر قلی‌زاده، کارشناس خانواده: محبت‌ورزی را در بحث تعاملات میان‌فردی می‌توان یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار دانست که نه تنها به تقویت روابط کمک می‌کند، بلکه وسیله و ابزاری مهم و قدرتمند برای همراه کردن دیگران برای رسیدن به مقاصد و تحقق بخشیدن به روشنایی‌های بیشتر نیز محسوب می‌شود.

از منظر روان‌شناسی، محبتِ فعال، پویا و حساب شده به عنوان یک نیروی تغییردهنده می‌تواند تاب‌آوری افراد که به معنای قدرت مقابله با شرایط سخت و ارائه پاسخ انعطاف‌پذیر به فشارهای زندگی است را تقویت کرده و مسیرهای شناختی- هیجانی آنان را به سمت پذیرش، تحول و اصلاح هدایت کند.

محبت‌ورزی سنجیده و دقیق، تقویت همدلی و امکان درک عمیق‌تر نیازها و چالش‌های موجود در فرد مقابل را فراهم خواهد آورد که این خود می‌تواند پیش‌نیازهای هدایت و همراهی مؤثر را در اشخاص فراهم کند و در ادامه به فرد راهنما کمک خواهد کرد تا راهکارهای مناسب‌تری در تعامل با طرف مقابل ارائه دهد؛ چراکه با درک و شناخت نیازهای اصلی و ریشه‌ای شخص از یک سو و مدیریت راحت‌تر و پاسخ‌گویی دقیق‌تر فرد هدایتگر از سوی دیگر مواجه خواهیم بود.

در واقع می‌توان ادعا کرد با محبت شاهد کاهش مقاومت‌های روحی‌ و روانی اشخاص غیرهمسو خواهیم بود زیرا در این حالت او احساس قضاوت‌شدگی یا تحمیل را تجربه نمی‌کند که این امر را شرط اساسی برای رشد شخصیت باید دانست.

بنابراین برخلاف روش‌های دستوری، محبت‌ورزی به افراد کمک می‌کند تا خود به کشف راه حل برسند. این فرایند با نظریه مصاحبه انگیزشی میلر و رولنیک نیز همخوانی دارد که بر تقویت انگیزه درونی تأکید می‌کند. در این نظریه هدف آن است که اولاً با همدلی و تمرکز بر انگیزه‌های درونی فرد، به او کمک شود تا خودش تمایل و ضرورت تغییر رفتار را کشف کند و فرد هدایتگر صرفاً با نشان دادن تضاد میان رفتار فعلی شخص و اهدافش خودکارآمدی او را تقویت کرده و بدون فشار، مسیر تغییر را از درون فرد آغاز می‌کند.

از همین‌ رو براساس تحقیقات گولمن در هوش هیجانی شاهد هستیم در محیط‌های کاری یا آموزشی، رهبرانی که محبت و توجه را در اولویت قرار داده، بهره‌وری و تعهد تیمی را به طور معناداری افزایش می‌دهند.

بر اساس مجموع آنچه آمد، بهتر می‌توان این فراز پرمعنا از دعای افتتاح که از دعاهای مورد سفارش در ماه مبارک رمضان است را درک کرد که چنین با خداوند متعال مناجات می‌شود: «فَکَمْ یَا اِلهی مِنْ کُرْبَةِ قَدْ فَرَّجْتَها وَ هُمُوم قَدْ کَشَفْتَهَا وَعَثْرَة قَدْ اَقَلْتَهَا وَ رَحْمةٍ قَدْ نَشَرْتَهَا وَ حَلْقَةِ بَلاءٍ قَدْ فَکَکْتَهَا». در این جملات به رویکرد خداوند متعال چنین اشاره می‌شود که «خدای من، چه اندوه‌ها که برطرف کردی و چه غم‌ها که زائل ساختی و چه لغزش‌ها که بخشیدی و چه رحمت‌ها که گستردی و چه زنجیرهای بلا که باز کردی».

در این فرازها در کنار اینکه به خطاها، لغزش‌ها و انحرافات از سوی انسان مناجات‌کننده اشاره می‌شود؛ از گذشت، مدارا و نادیده گرفتن خداوند بلکه محبت‌ورزی و رفع مشکلات و حتی ترسیم و بزرگ‌نمایی نسبت به برخی اهداف از سوی او اشاره می‌شود که نتیجه این برخوردها از جانب خالق هستی در فراز دیگری از همین دعای افتتاح چنین مورد اشاره قرار گرفته است که «وَاَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوابِ بِمَنِکَّ» و با آن اقرار می‌شود خداوند با همین مسلک‌ و سیره‌های محسنانه خود، دیگران را به راه راست هدایت و ثابت قدم می‌گرداند و به واسطه آن شاهد تغییر و تحول توأم با اختیار انسان‌های لایق خواهیم بود.

حتی باید گفت بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی، افراد با مشاهده رفتارهای محبت‌آمیز، تمایل به الگوبرداری از آن‌ها را پیدا کرده و ناخودآگاه به نشر و ترویج آن در سطح گسترده خواهند پرداخت و در این حالت می‌شود سطح وسیعی از مفاهیم همسو با خواسته‌های فرد هدایتگر را مشاهده کرد. پس می‌توان محبت را عاملی قدرتمند برای نشر ارزش‌ها در جامعه نیز دانست که توسط آن نه تنها فرد مقابل بلکه جمعیت زیادی را می‌شود تحت تأثیر قرار داد.

بنابراین باید محبت‌ورزی را مهارتی روانی- اجتماعی دانست که جایگاه ویژه‌ای داشته و می‌شود از آن به عنوان پایه‌ای برای هدایت، همراهی و توانمندسازی دیگران استفاده کرد و با این رویکرد نه تنها به بهبود سلامت روان فردی خواهیم رسید، بلکه بستری برای ایجاد محیطی منعطف و انسان‌محور را نیز می‌توان فراهم آورد که البته ادغام این مفهوم در حوزه‌های آموزش، مدیریت و روان درمانی به صورت سنجیده و به دور از افراط و تفریط نیازمند پژوهش‌های بیشتر و طراحی مداخلات هدفمند است اما در هر صورت این حقیقت را نمی‌توان انکار کرد که با محبت‌ورزی می‌توان شاهد تغییراتی حتی در میان افراد غیرهمسو بود، تغییراتی که حتی آثار آن به ذهن نیز نخواهد رسید، چنان که خداوند متعال در آیه ۳۴ سوره فصلت به این مفهوم معجزه‌آسا چنین اشاره می‌فرماید: «نیکی و بدی یکسان نیست. بدی را با بهترین شیوه دفع کن؛ چراکه با این برخورد متین و نیک، ناگاه کسی که میان تو و او دشمنی بود چنان شود که گویی دوستی نزدیک و صمیمی است».